12 Angry Men (1957)
Regie: Sidney Lumet | 96 minuten | drama, misdaad | Acteurs: Martin Balsam, John Fiedler, Lee J. Cobb, E.G. Marshall, Jack Klugman, Ed Binns, Jack Warden, Henry Fonda, Joseph Sweeney, Ed Begley, George Voskovec, Robert Webber
Praten, praten, praten. De films van Sidney Lumet zitten vol messcherpe dialogen. Dat praten gaat soms over in schreeuwen, waarna een verbaal steekspel ontstaat dat zijn weerga niet kent. De dialogen van Lumet gáán bovendien ook nog eens ergens over. De in 1924 in New York geboren regisseur en schrijver deinst er namelijk niet voor terug om controversiële onderwerpen aan te snijden. Corruptie bij de politie bijvoorbeeld (‘Serpico’, 1973), of de dubieuze praktijken achter de schermen van een succesvol televisiestation (‘Network’, 1977). Zijn lange carrière begon Lumet direct zeer overtuigend met ’12 Angry Men’ (1957), een film waarin hij direct aantoont over een flinke dosis lef te beschikken. In een slechts anderhalf uur durend verbaal gevecht zet Lumet het Amerikaanse rechtssysteem in het voetlicht. Veel meer dan een broeierige kamer met daarin twaalf heetgebakerde mannen heeft hij daarvoor niet nodig. Het is bijzonder knap dat Lumet een setting, die er op papier dodelijk saai uitziet, zó boeiend weet te maken! ’12 Angry Men’ groeide in de loop der jaren uit tot een van de beste rechtbankdrama’s aller tijden.
Het verhaal van ’12 Angry Men’ is eenvoudig. Een tiener wordt beschuldigd van de moord op zijn vader. De jury mag zich gaan beraden over de vraag of hij schuldig is of niet. Als hij schuldig wordt bevonden, wacht hem zeer waarschijnlijk de doodstraf. Bij de besluitvorming heeft elk jurylid zo zijn eigen redenen waar hij zijn oordeel op baseert. De een kijkt puur naar de feiten die voor hem op tafel liggen, een ander laat zijn gevoel meer spreken. Weer een ander wil zo snel mogelijk naar huis om af te koelen. In de jurykamer wordt zo langzaam aan een kookpunt bereikt. Niet alleen is het een van de warmste dagen van het jaar, de gemoederen lopen bovendien hoog op omdat één van de juryleden – in tegenstelling tot zijn ‘collega’s – dieper op de materie in wil gaan. Dit jurylid nummer acht (Henry Fonda) is zich er volledig van bewust dat hier een mensenleven op het spel staat en staat erop dat er goed nagedacht wordt over het oordeel. Hij heeft het gevoel dat er een luchtje zit aan de zaak en is vastberaden de andere elf juryleden daarvan te overtuigen. Aanvankelijk krijgt hij weinig bijval, maar als één schaap eenmaal over de dam is… Niet elk jurylid is echter even gemakkelijk te overtuigen.
’12 Angry Men’ is een film over recht en onrecht, die volledig afhankelijk is van de acteerprestaties. We zijn er allemaal voor verantwoordelijk dat het recht zegeviert, zo luidt de boodschap van Lumet en scenarioschrijver Reginald Rose. Dat het niet altijd even gemakkelijk is om je eigen gevoelens daarbij uit te schakelen, zien we terug in de verschillende juryleden. Hun namen kennen we niet, maar omdat ze hun meningen aanvankelijk baseren op hun persoonlijke emoties, kom je toch iets over hen te weten. Vooral juryleden nummer drie (Lee J. Cobb) en tien (Ed Begley) houden zich strak vast aan hun eigen waarden. Zij zijn dan ook niet direct bereid om hun mening bij te stellen omdat jurylid nummer acht (die in feite het gezonde verstand vertegenwoordigt) dat van hen verlangt. Jurylid nummer zeven (Jack Warden) is een bijzonder geval. Hij waait met alle winden mee omdat hij een honkbalwedstrijd niet wil missen en gewoon zo snel mogelijk naar huis wil. Volgens Lumet is de kracht van het Amerikaanse rechtssysteem dat je met twaalf totaal verschillende mensen (voor de goede orde: dit is een dwarsdoorsnede van de Amerikaanse samenleving anno 1957 – er zijn geen vrouwen of Afro-Amerikanen vertegenwoordigd) tot een eerlijk oordeel kunt komen. Ook al heb je daar wel de nodige overredingskracht voor nodig.
In een zeer kleine ruimte (op de allereerste en de allerlaatste scène na speelt alles zich in de jurykamer af) weet Lumet een boeiend schouwspel te creëren. Op zich is dat al een prestatie van formaat. Met slechts enkele stijlmiddelen, waaronder het gebruik van verschillende lenzen en een spel met perspectieven, bouwt de regisseur de spanning op. Tegen het einde, als de sfeer grimmiger en beklemmender wordt, zijn dit ideale hulpmiddelen om de kijker mee te trekken in de gemoedstoestand van de juryleden. Een simpele truc om het publiek een claustrofobisch gevoel te geven, maar het wérkt wel! Lumet weet bovendien als geen ander het beste in zijn cast naar boven te halen. Henry Fonda en vooral Lee J. Cobb onderscheiden zich met hun acteerwerk. Het is knap hoe Fonda zijn hoofd koel kan houden met de intense Cobb tegenover zich, die een intense verbittering in zich meedraagt die naarmate de film vordert steeds een beetje meer bloot wordt gelegd. Cobb fascineert en trekt je mee de diepte in. Zijn emoties zijn haast voelbaar. Hij is er bijna in zijn eentje voor verantwoordelijk dat de spanning tot een kookpunt opgestookt wordt.
’12 Angry Men’ wordt terecht gezien als een van de hoogtepunten uit de filmgeschiedenis. Zoals deze film worden ze niet meer gemaakt. Kijkend naar de overdaad aan special effects in de films die tegenwoordig in onze bioscopen verschijnen, kan de genialiteit van deze debuutfilm van Sidney Lumet alleen maar nogmaals onderstrepen. Met een groep ijzersterke acteurs, een subtiele maar overtuigende spanningsopbouw en enkele eenvoudige regietrucjes komt hij ver, héél ver. Rechtbankdrama was zelden zó boeiend!
Patricia Smagge
Waardering: 5
Bioscooprelease: 17 januari 2008 (re-release)