4 Elements (2006)

Regie: Jiska Rickels | 89 minuten | documentaire

De Nederlandse documentaire ‘4 Elements’ bestaat uit een viertal hoofdstukken, die elk een van de vier oerelementen behandelt. Ieder hoofdstuk wordt voorafgegaan door een voorgedragen tekst, in de taal van het land waar de beelden zijn geschoten. Deze teksten lijken weggelopen uit een Oud-Europese sage en zijn even krachtig als nietszeggend. Afgezien van deze teksten en een citaat van Empedocles waarmee de film opent, moeten we het doen met beelden. Dan is er uiteraard een regisseur nodig met een flink visueel talent. Regisseuse Jiska Rickels heeft een goed oog voor details en komt voor de dag met onalledaagse perspectieven en (soms) wonderschone beelden. Toch is dat in de eerste twee delen van deze film niet voldoende.

De Russische brandweerlieden en de Amerikaanse vissers werken in omgevingen die voor de meeste kijkers niet echt heel bijzonder zullen zijn. Zowel bosbranden als industriële visserij zie je regelmatig voorbijkomen op televisie of in documentaires. Ondanks de filmische vondsten en de ontroerende beelden van mannelijke kameraadschap, weten deze delen niet altijd te boeien.

Hoe anders is dat bij de volgende twee hoofdstukken. Dan komen we terecht in werelden waar we nauwelijks iets van weten. Voor het derde hoofdstuk dalen we diep af in de aarde. De merkwaardige ondergrondse transportmiddelen, de lichtsignalen, kleppen die uit het niets open gaan, de herrie, de kolen en het stof, het is allemaal even bijzonder en het is allemaal even mooi gefilmd.

Dat geldt nog sterker voor het laatste deel, waarin we de training van kosmonauten volgen. Hier komen we terecht in een bijna surrealistische omgeving. Vooral de onderwater-oefeningen en de test in een cabine, waar een Russische medewerker via een microfoontje de kosmonauten in zijn onbegrijpelijke taaltje toespreekt, zijn echt prachtig. Hier ook blijkt het ontbreken van verklarende teksten een ijzersterke keuze.

Uiteindelijk is het jammer dat Rickels voor zo’n brede insteek heeft gekozen. De elementen, hun wisselwerkingen, de mens, zijn kameraadschappen en zijn strijd tegen de elementen, al deze motieven zorgen voor voldoende coherentie maar dat gaat ten koste van de kwaliteit. Had Rickels zich beperkt tot de laatste twee hoofdstukken en deze nog wat uitgebreid, dan was dit een pracht van een documentaire geworden. Nu is hij nog altijd redelijk geslaagd, maar wel met een paar dipjes.

Henny Wouters

Waardering: 3

Bioscooprelease: 30 november 2006