900 dagen (2011)

Regie: Jessica Gorter | 78 minuten | documentaire

Drie jaar lang afgesloten van de buitenwereld. Dat is het lot dat de inwoners van Leningrad (tegenwoordig St. Petersburg) ten tijde van de Tweede Wereldoorlog ondergingen. Hoewel het beleg van Leningrad veel minder bekend is dan de slag om Stalingrad, voor velen hèt keerpunt van de Tweede Wereldoorlog, was het leed van de inwoners van Leningrad niet minder. In de drie jaar dat de stad door de Duitsers omsingeld was en aangevallen werd konden de inwoners geen kant op. Enorme hongersnoden, aanhoudende bombardementen en de buitengewoon strenge Russische winter zijn slechts een paar voorbeelden van wat de inwoners tijdens de omsingeling van Leningrad moesten doorstaan. Nadat de oorlog was afgelopen heeft het Russische propaganda-apparaat zijn uiterste best gedaan het leed dat de inwoners hebben moeten doorstaan verborgen te houden. Tot op de dag van vandaag worden de overlevenden als helden geëerd en niet ook als slachtoffers beschouwd.

Met de Nederlandse documentaire ‘900 Dagen’ wil regisseur Jessica Gorter een beeld geven van wat er zich daadwerkelijk in Leningrad heeft afgespeeld ten tijde van het beleg. Tijdens eerdere reizen voor documentaires over Rusland en Sint-Petersburg raakte Jessica Gorter gefascineerd door een aantal verhalen van overlevenden van het beleg van Leningrad. De fascinatie over de mythevorming en heldenverering van de overlevenden en de verbijstering dat de pijn en trauma’s van de overlevenden nog steeds niet erkend worden waren de belangrijkste drijfveren voor het maken van deze documentaire.

Het verhaal zelf wordt voornamelijk door een aantal hoogbejaarde overlevenden van het beleg verteld. Daarnaast komen er ook een aantal kille, onlangs gepubliceerde statistieken van de Russische veiligheidsdienst tussendoor. Dit alles wordt gecombineerd met beelden van de jaarlijkse parade in Sint-Petersburg waarin de overlevenden als helden worden geëerd en toegejuicht. Het zijn de beelden van de parade die heel mooi het contrast weergeven tussen de verhalen van de overlevenden, de ellende die zij hebben moeten doorstaan en het beeld dat de Russische overheid in stand wil houden: dat van oorlogshelden. De parade, die bol staat van de vreugde en slingers, staat in schril contrast met de doodse stilte die er hangt rondom de verhalen van de overlevenden en de pijn die je nog steeds in hun ogen en stem ziet en voelt tijdens het vertellen hiervan.

Koude rillingen krijg je bij het horen van de verhalen van de overlevenden. Verhalen over kannibalisme, het eten van kattenvlees, familieleden die in elkaars armen sterven, het is een pijnlijke kijk in hoe het er in Leningrad aan toe ging tijdens de omsingeling. Een cynisch lachje zal je misschien hebben wanneer een van de overlevenden met kleine ondeugende oogjes vertelt dat kattenvlees stiekem best lekker is en dat hij dit na de oorlog vaker wilde eten. Helaas is dit er nooit van gekomen, moet hij echter erkennen. Voor de rest is deze documentaire toch vooral een schrijnende blik op de ellende die gedurende drie jaar in Leningrad heerste. Het geeft goed weer hoe enorm sterk de wilskracht van de mens om te overleven kan zijn.

Het is interessant om te zien hoe de overlevenden toch hun verschillende opvattingen over de oorlog hebben. Sommigen zijn gaan geloven in de mythevorming die rondom het beleg gecreëerd is en pronken vol trots met hun talloze medailles. Dit leidt tot een aantal interessante discussies als de overlevenden samen aan tafel zitten en hun verschillende visies delen. ‘900 dagen’ weet dan ook heel goed het pijnlijke contrast tussen fictie en werkelijkheid weer te geven en laat zien dat het overleven van een belegering je nog geen oorlogsheld maakt. Daarnaast weet de film op een onthullende manier een beeld te geven van de barre werkelijkheid achter de muren van Leningrad en hoe de herinnering hieraan door de Russische propaganda veranderd is. Of, zoals een van de overlevenden het tijdens het kijken van de beelden van de parade heel duidelijk weet te verwoorden: ‘Je kunt beter naar een leeg scherm kijken dan naar deze komedie’.

Martijn Scheepers

Waardering: 4

Bioscooprelease: 12 januari 2012
DVD-release: 2 oktober 2012