A Story of People in War and Peace (2006)

Regie: Vardan Hovhannisyan  | 70 minuten | oorlog, documentaire

Een documentaire over oorlog is niets nieuws. Een documentaire over de Armeens-Azerbaidzjaanse oorlog, begin jaren negentig, is al wel vrij bijzonder. Maar een documentaire over de persoonlijke oorlog van Vardan Hovhannisyan is uniek.

Of is het vooral de persoonlijke oorlog van zijn gefilmde metgezellen? Hovhannisyan trok in 1994 op met enkele Armeense soldaten aan de frontlinie. Met soms onvaste hand worden eigenlijk heel gewone gesprekjes en vooral veel momenten van verveling vastgelegd. En áls de hel losbreekt zijn het vooral de geluiden van rondvliegende kogels en zwaarder geschut die de trillende grond en rennende voeten op film begeleiden. Om even later een gesneuvelde kameraad of vijand te zien liggen in het verder weer stille bos.

Hovhannisyan, toen nog een jonge filmmaker, weet alles vast te leggen als kameraad van de soldaten, maar blijft toch de buitenstaander die hij moet zijn om zijn kameraden goed vast te leggen. Dat hij zich wel degelijk betrokken voelt bij hen en hun oorlog, blijkt wel als hij ze twaalf jaar later weer opzoekt.

Hoe gaat het met de jonge vent met het oude gezicht, die vanuit een loopgraaf zijn vrouw en kinderen de groeten doet? Hoe gaat het met de zeer jonge commandant die vanwege zijn vechtersinstinct de leiding krijgt? Hoe is het de enige vrouw, de hospik, vergaan?

Verrassend genoeg leven de meeste veteranen nog. De man die de groeten deed, is al lang gescheiden, onder andere omdat de oorlog nog steeds zijn leven beheerst. Het leger is de enige plek waar hij zich op z’n gemak voelt, zo blijkt aan het einde van de docu.

Voor de hospik geldt hetzelfde, maar dan op veel minder trieste wijze. Zij lijkt de meest stabiele overlever: nog steeds werkzaam in het leger, maar zonder zichtbare trauma’s. Hoewel ze haar tranen niet kan bedwingen als ze, zittend naast haar inmiddels volwassen zoon, de video terugziet waarop ze zegt dat ze zelfs haar (dan nog tiener)zoon naar het front zou sturen, als het zou moeten. De jonge commandant bleef een vechtjas en belandde in de gevangenis.

Het meest indrukwekkend zijn twee personen die relatief kort in beeld komen. De eerste is de weduwe van een veteraan die de oorlog niet overleefde. Twaalf jaar na dato mist ze haar man nog steeds. De ander is een soldaat die de oorlog wel overleeft, maar er mentaal aan onderdoor is gegaan. Hovhannisyan zoekt hem op in de inrichting waar hij verblijft, en later als hij alsnog weer in staat is om in vrijheid te leven.

De titel van de documentaire dekt de lading uitstekend. Hovhannisyan schetst op betrokken maar ingetogen wijze de persoonlijke verhalen van mensen die in oorlog hebben geleefd, en nu al weer twaalf jaar bezig zijn de draad in vredestijd op te pakken. Dat de oorlog hemzelf nog altijd beïnvloedt, laat hij vooral via de voice-over soms subtiel weten.

Het zijn niet alleen persoonlijke verhalen in deze documentaire; het zijn verhalen over de persoonlijke oorlog en vrede van de personen zelf. Juist dat maakt van ‘A Story of People in War and Peace’ in al haar eenvoud een indrukwekkende en mooie documentaire.

Daniël Brandsema