American Sniper (2014)

Regie: Clint Eastwood | 133 minuten | actie, biografie, drama, oorlog | Acteurs: Bradley Cooper, Kyle Gallner, Cole Konis, Ben Reed, Elise Robertson, Luke Sunshine, Troy Vincent, Brandon Salgado Telis, Keir O’Donnell, Marnette Patterson, Jason Hall, Billy Miller, Kevin Lacz, Jake McDorman, Cory Hardrict, Eric Ladin, Sienna Miller, Luke Grimes,  

Clint Eastwood (84) timmert nu al geruime tijd aan de weg als filmregisseur. Voorlopig levert dat een door wisselvalligheid gekenmerkte verzameling films op. Wat veel van zijn producties gemeen hebben, is de rechtlijnige thematiek, die schuurt aan een zwart-wit wereldbeeld. Personages handelen puur vanuit een moralistische correctheid die in sterk contrast staat met de antagonistische tegenpartij. Hoewel tamelijk oppervlakkig en vaak overdreven chauvinistisch, doet Eastwood dat doorgaans met een dergelijke overtuiging dat zijn films niet meteen de prullenbak in hoeven. Bovendien spreidt hij een grote variëteit aan genres tentoon, waardoor zijn werk toch de nodige afwisseling en frisheid etaleert. Dat hij er op late leeftijd nog zoveel mogelijk films uit lijkt te willen persen, is symbolisch voor die verscheidenheid aan genres en kwaliteit. Kortom, bij een nieuwe Eastwood valt bij voorbaat niet te voorspellen hoe het een en ander uitpakt.

Of hij de juiste persoon is om het levensverhaal van American Sniper Chris Kyle te verfilmen, valt echter nog te bezien. Er schuilen namelijk vele valkuilen in de visualisatie van het scherpschuttersbestaan. In hoeverre weet Eastwood bijvoorbeeld door te dringen tot de psychologie van dit type militair, die vaak als een eenzame keeper over zijn manschappen hoedt? En weet de voormalige acteur de talrijke genreclichés te vermijden? Het zijn vragen die al snel tot een negatieve conclusie leiden. ‘American Sniper’ doet precies wat verwacht mag worden in handen van de regisseur. Het op zichzelf interessante levensverhaal verzandt in een lijnrechte, eenzijdige verheerlijking van het Amerikaanse leger en zijn belangrijkste manschappen.

Dat begint al meteen met de stereotypering van het hoofdpersonage, Chris Kyle (Bradley Cooper). De Texaan, op wiens boek ‘American Sniper’ is gebaseerd, is een archetypische, maar ook karakterloze Amerikaanse soldaat. Kyle heeft een strenge patriarchale opvoeding genoten. Hij ondergaat een zware militaire opleiding, vol gebrul en intimidatie. Bij zijn eerste uitzending naar brandhaard Irak zit zijn nieuwbakken vrouw Taya (Sienna Miller) zwanger thuis. Zijn medemilitairen zijn vanuit hetzelfde hout gesneden. Ze lachen wat af, maar als de situatie er om vraagt, tonen ze bittere ernst. En een hoop testosteron. De Bijbel blijft intussen altijd dichtbij. Waar hebben we dat allemaal al eens eerder gezien? Het zijn platitudes, die al talloze malen eerder zijn verteld. ‘American Sniper’ is daardoor niet alleen erg voorspelbaar, ook zijn de personages zo vlak dat ze compleet inwisselbaar worden. De oorlogsgruwelen komen daardoor nooit dichtbij.

Die gruwelen worden verder goed in beeld gebracht. Met name het geluid (of het gebrek daaraan) werkt verstikkend. Inhoudelijk is het echter veel van hetzelfde. Schietpartij na schietpartij vallen de slechteriken neer. Wat daarbij niet alleen stoort is dat de Amerikaanse soldaten bijkans allen als heiligen worden beschouwd, maar ook dat daadwerkelijk elke Irakees kwaad in de zin heeft. Alsof er geen onschuldige burgers bestaan. Als gevolg worden na verloop van tijd ook dit soort gebeurtenissen inwisselbaar. Momenten van rust of ter reflectie zijn schaars. Het doet voorkomen alsof de soldaten onder constante hoogspanning staan. Wellicht is dat ook zo, maar door de afstandelijke opbouw wordt het weinig voelbaar. De intervalscènes die zich tussen de vier uitzendingen afspelen, moeten voor de bezinning zorgen. Maar ook hier blijft ‘American Sniper’ steken in clichés. Posttraumatische stress stoornis, ruzie met vrouwlief en de wil om terug te keren naar de mondiale oorlogsgebieden. Het is, weeral, allemaal al eens eerder, en beter, verteld. De uitdieping komt over als psychologie van de koude grond. De spanning en indringendheid in films als Kathryn Bigelows ‘The Hurt Locker’, Sam Mendes’ ‘Jarhead’ en het onvolprezen ‘The Deer Hunter’ (Michael Cimino) ontbreekt hier volledig.

Eastwood waakt er daarbij voor om kritiek te geven op de oorlogstaferelen. Zijn kitscherige verheerlijking van het Amerikaanse heldendom is niet alleen erg eendimensionaal, maar ook totaal misplaatst. Nergens worden er vraagtekens geplaatst bij de Westerse inmenging in Irak. Terwijl ‘American Sniper’ ten langen leste vooral demonstreert dat de consequenties van die oorlog geen helden vormt, maar enkel verliezers.

Wouter Los

Waardering: 1.5

Bioscooprelease: 5 maart 2015
DVD- en blu-ray-release: 30 juni 2015