An Inconsolable Memory (2013)

Regie: Aryan Kaganof | 109 minuten | documentaire

District Six was ooit een bruisende, levendige wijk, centraal gelegen in Kaapstad, waar kleurlingen, Xhosa, blanken en Indiërs bij elkaar leefden. Toen het Apartheidsregime gedurende de jaren zestig een steeds groter stempel drukte op de Zuid-Afrikaanse samenleving, was deze smeltkroes waar iedereen vreedzaam naast elkaar leefde de autoriteiten natuurlijk een doorn in het oog. In februari 1966 werd de wijk daarom ontruimd; voortaan mochten er alleen blanken komen. Het uiteenvallen van District Six was een voorbode voor het einde van een bijzonder gezelschap, de EOAN Group. Hoewel de leden niet direct het koppie erbij lieten hangen en het nog tot 1977 zou duren voor de organisatie definitief ontmanteld zou worden, ging de EOAN Group aan de groeiende politieke repressailles en financiële moeilijkheden ten onder. In de documentaire ‘An Inconsolable Memory’ (2013) wordt de geschiedenis van de EOAN Group gereconstrueerd aan de hand van interviews, archiefbeelden, foto’s en krantenknipsels.

Het culturele en filantropische gezelschap werd in 1933 opgericht door Helen Southern-Holt; de naam ‘EOAN’ is een verwijzing naar het Griekse woord ‘Eos’ (dageraad) en de verlichting die de organisatie mensen wilde brengen. De leden hielden zich bezig met verschillende kunstvormen, waaronder opera, ballet, drama, zang en schilderen. Daarbij werd geen rassenonderscheid gemaakt. ‘An Inconsolable Memory’ richt zich hoofdzakelijk op de amateur-operagroep van EOAN en laat enkele nog levende oud-leden aan het woord. Daarbij komen soms pijnlijke herinneringen aan het licht over hoe het in die tijd was om ‘kleurling’ te zijn. Bijzonder is dat regisseur Aryan Kaganof ons ook toont hoe zijn film tot stand kwam: welke vragen wilde hij stellen, maar stelde hij toch niet omdat ze te veel pijnlijke herinneringen opriepen. En welke antwoorden werden gegeven zodra de camera uit ging? Kaganof laat ons ook nadenken over de lastige dilemma’s die de leden van de EOAN Group voorgeschoteld kregen. Was het bijvoorbeeld beter financiële steun te weigeren van het zo gehate ‘department of coloured affairs’ en zo het doodvonnis van de groep te tekenen, of hadden ze de steun beter wel aan kunnen nemen, met als gevolg voor altijd het stempel ‘collaborateur’ met je mee te dragen?

Kaganof laat je nadenken, niet alleen door de manier waarop hij vragen stelt en de complexiteit van de situatie uit de doeken doet, maar ook door wijze spreuken door het beeld te laten lopen. ‘Civilisation is knowing how to relate things, not how to forget things’, is een prachtig voorbeeld van zo’n spreuk die in je hoofd rond blijft zingen. ‘An Inconsolable Memory’ heeft geen eenduidige conclusie, daarvoor is het leven onder het apartheidsregime veel te complex. Kaganof maakt de situatie aan de hand van zijn film enigszins inzichtelijk voor mensen die het niet zelf hebben meegemaakt, en onderstreept dat we vooral ons gezond menselijk verstand niet moeten verloochenen. De restricties die de Apartheid met zich meebracht en de daarmee conflicterende kunstminnende geesten van de leden van het operagezelschap, geven een mooie dynamiek. ‘An Inconsolable Memory’ is een bijzondere film die voldoende stof tot nadenken biedt.

Patricia Smagge