Aparajito – The Unvanquished (1956)

Regie: Satyajit Ray | 110 minuten | drama | Acteurs: Kanu Bannerjee, Karuna Bannerjee, Pinaki Sengupta, Smaran Ghosal, Santi Gupta, Ramani Sengupta, Ranibala, Sudipta Roy, Ajay Mitra, Charuprakash Ghosh, Subodh Ganguli, Mani Srimani, Hemanta Chatterjee, Kali Bannerjee, Kalicharan Roy, Kamala Adhikari, Lalchand Banerjee, K.S. Pandey, Meenakshi Devi, Anil Mukherjee, Harendrakumar Chakravarti, Bhaganu Palwan

Na het overweldigende en onverwachte succes van Satyajit Ray’s Indiase filmdebuut ‘Pather Panchali’ zou de verfilming van het verdere leven van Apu niet lang op zich laten wachten. Satyajit Ray had immers de filmrechten van het boek van Bibhutibhushan Bandopadhyay verworven en dankzij de internationale waardering die zijn eersteling ontving, schreeuwde het publiek om meer. Satyajit Ray schreef het scenario op basis van het laatste deel van Bandopadhyays boek ‘Pather Panchali’ en het eerste deel van het vervolg ‘Aparajito’. Ook verwerkte de gelauwerde cineast delen van zijn eigen leven in het script; dat Apu in Calcutta gaat studeren en boven een drukkerij gaat wonen is een autobiografisch element omdat Satyajit Ray zelf ook boven een drukkerij heeft gewoond, die van zijn opa.

‘Aparajito’ (internationaal bekend als ‘The Unvanquished’) gaat van start als Apu met zijn ouders verhuisd is naar Benares. De tragische gebeurtenis in het eerste deel heeft zijn sporen in het gezin achtergelaten, al is Apu een vrolijk en ondernemend jongetje dat evenals zijn vader nauwelijks tijd neemt om te eten, maar liever met zijn vriendjes door de straten van Benares holt. Het verdriet is dan ook vooral zichtbaar bij moeder Sarbojaya. Vader Harihar werkt inmiddels als priester bij de rivier Ganges, waar pelgrims komen om te baden. De scènes bij de rivier zijn van een ongelofelijke schoonheid. De immense trappen en het baden van de mannen in de rivier zijn perfect in beeld gebracht. Het is of je er zelf bij bent.

Het relatieve geluk van de familie mag niet lang duren, Harihar wordt ziek en sterft binnen enkele dagen. Na zijn dood is Sarbojaya meer dan ooit op zichzelf aangewezen en neemt een baantje aan als kokkin bij een rijke familie. Op verzoek van een familielid verhuizen Sarbojaya en Apu mee naar een dorpje Mansapota. Daar ontdekt Apu een school en hoewel zijn moeder andere plannen voor hem heeft – ze wil dat hij evenals zijn vader priester wordt – vindt ze het goed dat hij naar school gaat. Apu is erg leergierig en wordt al snel een van de besten van zijn klas. Erg grappig is de scène waarin hij tot uitvoering brengt wat hij leert in de vele boeken die hij van de hoofdmeester krijgt: vermomd als Afrikaanse krijger brult hij “Afrika! Afrika”, zijn moeder de stuipen op het lijf jagend. Als hij zijn school afgemaakt heeft krijgt Apu zelfs een studiebeurs om naar Calcutta te gaan. Sarbojaya is trots op haar zoon, maar ziet zijn vertrek met lede ogen aan. Karuna Banerjee is fenomenaal in haar vertolking van de moeder wiens liefde voor haar kind de boventoon voert. Het liefst wil ze hem bij zich houden, maar toch misgunt ze hem zijn levensvervulling niet. Haar blik wanneer ze Apu uitzwaait en hij haar niet meer kan zien, breekt je hart. Het is een eeuwenoude strijd, die generaties lang voortduurt en ook nu nog mensen in hun greep houdt. Het loslaten van je kind is een van de moeilijkste taken van het ouderschap en in ‘Aparajito’ wordt dit op prachtige, invoelbare wijze getoond. Sarbojaya heeft haar hele leven opofferingen gedaan voor Apu en als dank daarvoor mag ze niet eens deel uitmaken van haar zoons nieuwe leven. Wanneer hij haar bezoekt als hij studeert in Calcutta is hij namelijk afwezig en voelt hij zich niet meer thuis. Van Apu’s kant bezien is dit overigens ook goed te begrijpen. Met mooie symboliek toont Satyajit Ray zijn ontwikkeling. De indrukwekkend in beeld gebrachte stoomtrein, al eventjes in beeld in ‘Pather Panchali’, speelt hierin een belangrijke rol.

‘Aparajito’ is een bijna tot in perfectie uitgevoerde speelfilm, die als onderdeel van de Apu-trilogie, maar ook als losstaand drama, met recht een tijdloze klassieker genoemd mag worden. Geheel terecht won de film in 1957 de Gouden Leeuw op het filmfestival van Venetië.

Monica Meijer