Apur Sansar – The World of Apu (1959)
Regie: Satyajit Ray | 105 minuten | drama | Acteurs: Soumitra Chatterjee, Sharmila Tagore, Alok Chakravarty, Swapan Mukherjee, Dhiresh Majumdar, Sefalika Devi, Dhiren hosh, Shanti Bhattacherjee, Abhijit Chatterjee, Belarani Devi
‘Apur Sansar’ is de derde en laatste film in Satyajit Ray’s “Apu-trilogie”. Gelukkig is het een waardige afsluiter van een buitengewoon meeslepende serie films geworden. Het verhaal boet nergens aan kracht in en Soumitra Chatterjee is weergaloos in zijn vertolking van de volwassen geworden Apu. Maar al even groots is de prestatie van de beeldschone en piepjonge Sharmila Tagore, die in de huid kruipt van Apu’s jonge bruid Aparna.
Calcutta, begin twintigste eeuw. De appel valt niet ver van de boom, want Apu kan maar nauwelijks rondkomen van zijn bijbaantje, heeft daarom zijn studie moeten staken en heeft zijn vaders drang tot schrijven geërfd. Hij droomt er van een autobiografische roman te schrijven en deze bij een drukker onder te brengen. Zijn huurbaas stelt hem echter voor een ultimatum; of hij betaalt de huurachterstand van drie maanden, of hij wordt dakloos. Apu gaat op zoek naar een baan, maar is niet geschoold genoeg of ziet het geestdodende werk niet zitten. Om de huur te betalen verpandt Apu dan maar weer een aantal van zijn geliefde boeken.
Op een dag komt zijn oude vriend Pulu (Swapan Mukherjee) hem bezoeken, die stad en land heeft afgezocht om Apu te vinden. Al snel zijn de twee studievrienden weer bijgekletst en Pulu nodigt hem uit voor een bruiloft van zijn nichtje Aparna. Aparna is uitgehuwelijkt, maar de bruidegom blijkt bij aankomst zo gek als een deur te zijn, waarop de moeder van de bruid de bruiloft afblaast. Bijgeloof en traditie bepalen echter dat de bruid toch voor een bepaald tijdstip gehuwd moet zijn omdat haar anders een levenlang ongeluk in het verschiet zal liggen. Ten einde raad vraagt Pulu zijn vriend met Aparna te trouwen. Hoewel Apu het idee aanvankelijk afdoet als idioot, stemt hij na enig aarzelen toch in en de twee stappen in het huwelijksbootje. Wanneer de twee jonggehuwden eindelijk na het bruiloftsfeest alleen zijn, vraagt Apu zijn bruid of ze voorbereid is op een leven vol armoede. “Ja,” is haar eenvoudige antwoord, zonder dat ze haar pasverworven echtgenoot aan durft te kijken en je voelt dat het wel goed komt met die twee.
Toch heeft Aparna het moeilijk met haar nieuwe sociale status, want na aankomst in Calcutta zien we haar onwennig rondkijken in het kleine appartement van Apu en op een onbewaakt ogenblik biggelen de tranen over haar wangen. Al snel bloeit de liefde tussen Apu en Aparna echter op en heeft zij haar nieuwe leven volledig geaccepteerd. Wanneer Apu haar vraagt of ze niet blijer is als hij nog een bijbaantje erbij neemt, antwoordt ze dat ze gelukkiger zou zijn als hij zijn bestaande betrekking opzegt, zodat hij eerder thuis is. Zo lief… En hoewel het Satyajit Ray verboden was wegens censuur ook maar enig fysiek contact dat zou wijzen op een seksuele relatie tussen Apu en Aparna te filmen, is het de cineast gelukt een bijzonder sensuele scène te filmen, als Apu zijn vrouw bekijkt die zojuist is opgestaan, terwijl hij onder het hoofdkussen een haarspeldje vindt en deze liefkoost. Schitterend. Ze hebben het echt goed samen, zoals ook blijkt uit de scène waarin Aparna Apu laat schrikken door simpel en effectief een opgeblazen papieren zak te laten knallen.
Evenals in de twee eerdere delen uit de “Apu-trilogie” weet de kijker dat dit geluk geen lang leven beschoren is. Apu moet zijn leven een nieuwe invulling zien te geven en zijn ondraaglijke verdriet een plaats zien te geven. Dat kost veel tijd, vijf jaar om precies te zijn. Het slot van de film is passend en laat de kijker met een enorm voldaan gevoel achter. ‘Apur Sansar’ is een voortreffelijke film die elke zelfverklaarde filmliefhebber gezien moet hebben. Het liefst in de volgorde van de trilogie, maar ook als losstaand deel is de film een must-see.
Monica Meijer