Auge in Auge – Eine deutsche Filmgeschichte – Eye to Eye: All About German Film (2008)

Regie: Michael Althen, Hans Helmut Prinzler | 106 minuten | documentaire | Acteurs: Michael Ballhaus, Andreas Dresen, Doris Dörrie, Dominik Graf, Wolfgang Kohlhaase, Caroline Link, Christian Petzold, Tom Tykwer, Wim Wenders, Hanns Zischler, Michael Althen

Schitterende en met liefde gemaakte documentaire over de Duitse cinema, die ongetwijfeld met plezier bekijken zal worden door festivalgangers en filmliefhebbers zowel van binnen als buiten Duitsland.

De documentaire is gemaakt door filmcriticus Michael Althen (die zelf ook de voice-over heeft verzorgd) en Hans Helut Prinzler, de voormalige directeur van het Filmmuseum Berlijn. Ze hebben tien filmmakers (de meesten zijn regisseur, maar ook een acteur, een scenarist en een cinematograaf) geïnterviewd in een vrijwel leeg decor. De geïnterviewden zitten op een bank met achter hen een groot scherm waarop scènes uit de speciaal door hen uitgekozen film wordt geprojecteerd. Met veel enthousiasme vertellen ze hoogst persoonlijke anekdotes over de omstandigheden waaronder ze juist deze film van hun favoriete films voor het eerst hebben gezien en wat voor indruk dit op hen maakte. Zo vertelt Tom Tykwer met veel smaak over de angst die hij voelde voor ‘Nosferatu – Eine Symfonie des Grauens’ (1922). Niet iedereen bewandelt die weg overigens. Cinematograaf Michael Ballhaus wijkt af door met warmte uit de doeken te doen over de technieken van zijn “vaste” regisseur Rainer Werner Fassbinder aan de hand van twee scènes uit films die ze samen maakten: ‘Die Ehe von Maria Braun’ (1979) en ‘Martha’ (1974). Eén van de leukste toelichtingen is van Christian Petzold; hij haalt bijna tastbare herinneringen op aan zijn eerste dag in Berlijn, toen hij de kachel van zijn kamertje in de Berlijnse wijk Kreuzberg niet aankreeg, ziek werd en in bed naar ‘Unter den Brücken’ (1944) heeft liggen kijken. Die film is trouwens vrij bijzonder, omdat de censuur van de nazi’s de film toelieten, ondanks het feit dat de film indruiste tegen het dwingende keurslijf van wat volgens propagandaminister Joseph Goebbels voor een echte Duitse film doorging.

Dat is trouwens ook één van de vragen die de makers zichzelf stellen. Wat is nu typisch Duits? Tussen de interviews door wordt die vraag deels ingevuld door prachtige montages van allerlei scènes uit de hele Duitse filmgeschiedenis, waarin “de ogen van mannen”, de “blikken van vrouwen”, rookgedrag en telefoongesprekken worden getoond. Ook is er een eerbetoon aan Berlijn en hoe de stad in films uitgebeeld is. Ook de donkere kanten worden niet vergeten: de onderdrukking van de nazi’s en hun invloed op de films die in de periode 1933-1945 werden gemaakt (met als dieptepunt de slotscène uit het antisemitische ‘Jud Süß’ (1940), dat alleen maar afschuw oproept) en ook de onderdrukking in Oost-Duitsland, waar de “zuivere staat” werd gepredikt door de communistische machthebbers. Deze montages zijn op zichzelf alleen al de moeite waard.

De voorkeursfilms van de geïnterviewden worden wel in chronologische volgorde getoond, maar desondanks komt het geheel soms ietwat rommelig over. De docu springt van thema naar thema en een duidelijke rode draad wordt soms wel gemist. Niet iedereen zal echter de filmmakers die aan het woord komen meteen herkennen en het duurt af en toe even voordat ze bij naam geïntroduceerd worden. De uitgekozen films en door wie ze zijn uitgekozen, worden op inventieve wijze gepresenteerd, door middel van ouderwetse letterborden op bioscoopgevels. Een klein, maar fijn detail, waarbij de muziek van Robert Papst en Christian Birawski perfect bij aansluit.

De films die uitgebreid aan de orde komen, zijn lang niet allemaal zo (internationaal) bekend als Nosferatu en Maria Braun, maar zijn elk een bijzondere stem in het chorus van de Duitse film. Voor de kijker die zelf echter geen expert is in de Duitse cinema zou iets meer uitleg, context en achtergrond van bepaalde stromingen wel een pluspunt zijn geweest.

De documentaire benadrukt meermaals dat het geen uitputtende of gezaghebbende geschiedenis pretendeert te zijn. Zoals ze zelf zeggen, is dit geen canon van de Duitse film en kan iets dergelijks ook niet gemaakt worden. Elke selectie die dit zou pretenderen, zou immers alleen kunnen bestaan bij de gratie van de films die worden uitgesloten.

Een absolute aanrader voor iedereen die zijn filmkennis in het algemeen en die over Duitse films in het bijzonder wil verrijken. Al is maar om te proberen zo veel mogelijk films uit de diverse montages te herkennen en te benoemen.

Hans Geurts