Being John Malkovich (1999)

Regie: Spike Jonze | 112 minuten | drama, komedie, fantasie | Acteurs: John Cusack, Cameron Diaz, Ned Bellamy, Eric Weinstein, Madison Lanc, Octavia Spencer, Mary Kay Place, Orson Bean, Catherine Keener, K.K. Dodds, Reginald C. Hayes, Byrne Piven, Judith Wetzell, John Malkovich, Kevin Carroll

Maar weinig scriptschrijvers in Hollywood beschikken over een compleet eigen stijl, die afwijkt van de massa. Een van de uitzonderingen op die regel is Charlie Kaufman. Zijn scenario’s staan garant voor bizarre, uiterst originele films. Zijn grote doorbraak maakte hij met ‘Being John Malkovich’, waarin een poppenspeler op verdieping zeveneneenhalf van een kantoorpand een deur ontdekt die toegang biedt tot het brein van acteur John Malkovich. Kaufman raakte in eerste instantie het script van deze film (dat zijn grote doorbraak zou betekenen) aan de straatstenen niet kwijt. Tot ene Spike Jonze, bekend van de uiterst bizarre videoclips die hij regisseerde voor onder anderen The Beastie Boys, Fatboy Slim en Björk, zijn hand in het vuur durfde te steken. Een gouden combinatie.

Craig Schwartz (John Cusack) is een poppenspeler zonder al te veel succes. Op aandringen van zijn vrouw Lotte (Cameron Diaz) gaat hij op zoek naar een andere baan. Er moet per slot van rekening toch brood op de plank komen. Met zijn vlugge vingers is hij uitermate geschikt voor een administratieve functie. Hij gaat aan de slag op verdieping zeveneneenhalf (!) van een kantoorgebouw in New York. Op een dag ontdekt Craig een verborgen deur op kantoor. Hij gaat er naar binnen en plots bevindt hij zich in de hersens van acteur John Malkovich. Hij kijkt door diens ogen en ervaart wat hij voelt. Na verloop van tijd wordt hij vanzelf weer uit het hoofd geduwd. Ondersteboven van zijn ervaring, vertelt hij het aan zijn vrouw en aan zijn verleidelijke collega Maxine (Catherine Keener). De laatste ziet in deze ontdekking een uitstekende manier om flink wat geld te verdienen.

‘Being John Malkovich’ is niet zomaar een absurde komedie, maar laat de kijker ook nadenken. Over identiteit bijvoorbeeld, en hoe sommige mensen pas vrij kunnen zijn als hun ware identiteit verscholen is achter een masker of kostuum. Ook manipulatie speelt een rol. Als poppenspeler manipuleert Craig zijn poppen, maar op zijn beurt wordt hij gemanipuleerd door de mooie Maxine, die weinig goeds met hem voorheeft en hem alleen maar gebruikt om er zelf beter van te worden. De film laat de kijker nadenken over in hoeverre manipulatie in zijn eigen leven een rol inneemt. Heel abstract gezien gaat de film over acteren (ervaren hoe het is om een ander te zijn) en regisseren (anderen dingen voor jou laten doen). Ethiek en vercommercialisering zijn nog als subthema’s te noemen in deze complexe, maar zeker niet onbegrijpelijke film.

Dat Kaufman een getalenteerd schrijver is met een geheel eigen stijl, mag blijken uit het overige bescheiden -doch niet minder indrukwekkend- oeuvre van de man. Met ingenieuze, complexe pareltjes (het iets mindere ‘Confessions of a Dangerous Mind’ even buiten beschouwing gelaten) als ‘Adaptation’ en ‘Eternal Sunshine of the Spotless Mind’ op zijn naam, bewees hij dat het nog mogelijk is om als scenarist een frisse wind door Hollywood te doen waaien. Jonze lijkt dan weer de geknipte man om Kaufman’s surrealisme naar het witte doek te vertalen en de vele plotwendingen in een vlotte visuele stijl te gieten. De acteurs, waaronder John Cusack en Cameron Diaz, zijn haast onherkenbaar en enorm goed op dreef (zelfs Diaz!).

Maar dé show wordt absoluut gestolen door John Malkovich (als zichzelf!) die ons als geen ander laat geloven dat er af en toe iemand anders in zijn bovenkamer huist. Jonze en Kaufman kozen hem als titelfiguur omdat ie zowel erg bekend is als behoorlijk ongrijpbaar. Zijn gevarieerde keuze in filmrollen, waaronder in ‘The Killing Fields’, ‘Dangerous Liaisons’ en ‘In the Line of Fire’, maakt van hem wel een bekende, maar net geen beróemde persoon. Hij is geen superster en dat maakt hem geschikt voor deze rol. Bovendien is het prijzenswaardig dat hij het aandurfde in parodie op zichzelf te spelen.

‘Being John Malkovich’ is een van die zeldzame films die bij iedereen wel iets losmaakt, op wat voor manier dan ook. Een geweldig debuut voor Spike Jonze.

Patricia Smagge

Waardering: 4

Bioscooprelease: 30 maart 2000