Ben-Hur (1959)

Regie: William Wyler | 212 minuten | actie, drama, romantiek, avontuur | Acteurs: Charlton Heston, Jack Hawkins, Haya Harareet, Stephen Boyd, Hugh Griffith, Martha Scott, Cathy O’Donnell, Finlay Currie, Frank Thring, Terence Longdon, George Relph, André Morell

‘Ben-Hur’ is een film die de grenzen van het grote scherm ver overschrijdt. Dit is tijdloos episch drama over goddelijke principes tegenover wereldse macht, mannelijke spier- tegenover vrouwelijke overtuigingskracht, opofferingsgezindheid, genade en lijden. Tegen de achtergrond van historische gebeurtenissen bouwt William Wyler aan drieënhalf uur serene maar onverwoestbare cinema. Geen scène is overbodig; zelfs het bij dit soort films onvermijdelijke trompetgeschal, dat in totaal minuten in beslag neemt, is op zijn plaats.

Bijbels saai wordt het niet. Het is natuurlijk ook onze geschiedenis: het Romeinse Rijk, het Jodendom en de geboorte van het Christelijke geloof, maar ‘Ben-Hur’ is meer, waaronder een toegankelijke avonturenfilm. Wat te denken van de klassieke strijdwagenrace, waarbij de velgen met kartelmessen hun vernietigende werk doen. Juda zelf is een machoversie van Jezus van Nazareth, door de gebeeldhouwde torso van Charlton Heston – wat doet die toch aan Schwarzenegger denken – uitstekend gepersonifieerd. Sterker nog: de wederwaardigheden van het personage Juda Ben-Hur worden zelfs slim verweven met het leven van Jezus en het zal geen toeval zijn dat Juda een vergelijkbare leeftijd heeft. In enkele scènes komen Ben-Hur en de Messias gelijktijdig in beeld. We zien daarbij nooit het gezicht van Jezus, alleen de verwondering op dat van Juda; op die momenten lijkt er een soort symbiose tot stand te komen tussen de twee en het heeft er alle schijn van dat Wyler daarmee een soort spiegelpersoonlijkheid heeft willen scheppen, uitmondend in een uitgebreid evangelie. Niet dat Juda zelf over goddelijke gaven beschikt; hij is een mens met evenveel twijfel als medemenselijkheid, maar zijn geloof in het goede brengt uiteindelijk verlossing voor hemzelf en zijn familie, terwijl het bloed van Jezus van de berg Golgotha wordt afgespoeld door de regen. Gewaagd, maar geslaagd…

Andere opvallende rollen? Hugh Griffith als de vuurspuwende sjeik Ildirim – een misschien wat stereotiep neergezette Arabier die met Ben-Hur samenspant tegen Messala; Stephen Boyd als deze machtsdronken Romeinse tribuun en vooral Haya Harareet als Juda’s slavin en geliefde Esther. Haar vrouwelijke krachten dwingen Ben-Hur uiteindelijk op de knieën en geen Romein kreeg dat voor elkaar; zo schrijf je geschiedenis met een film. Resultaat: elf Oscars.

Jan-Kees Verschuure

Waardering: 4

Bioscooprelease: 6 oktober 1960