Beyond Sleep (2016)

Regie: Boudewijn Koole | 106 minuten | drama | Acteurs: Reinout Scholten van Aschat, Pål Sverre Hagen, Anders Baasmo Christiansen, Thorbjørn Harr, Zoi Gorman

Het verfilmen van een boek is meer dan het rechtstreeks kopiëren van verhaal en dialoog. Film is primair een visuele kunstvorm. Daardoor behoort er afstand genomen worden van de literaire stijl en een vertaalslag worden gemaakt naar de cinematografische. Zodoende kan er een nieuw, autonoom product ontstaan dat recht doet aan de kracht van film. Helaas blijven filmadaptaties te vaak vasthouden aan het originele werk, waardoor de toegevoegde waarde nihil wordt. Boudewijn Koole (‘Kauwboy’) slaagt er met zijn interpretatie van Willem Frederik Hermans’ Nooit meer slapen wel in om een krachtige filmische transitie te maken.

Dat doet Koole door de ervaringswereld van hoofdpersoon Alfred Issendorf (een opperbeste rol van Reinout Scholten van Aschat) effectief zichtbaar te maken. Deze Alfred is voor geologisch onderzoek naar de hoogvlakten van Noorwegen getrokken. Samen met drie plaatselijke onderzoekers legt hij elke dag grote afstanden af in de zoektocht naar meteorieten. Hij hoopt er niet alleen beroemd mee te worden, maar vooral ook de naam van zijn vroeg overleden vader, die onder raadselachtige omstandigheden het leven liet op expeditie in Frankrijk, voorgoed te zuiveren.

De trip gaat echter niet zonder slag of stoot. Elke dag weer wordt de looptocht door het ruwe landschap bemoeilijkt. Alfred probeert zich moedig staande te houden, maar lijkt voor het ongeluk geboren. Toch slaag hij alle hulp van zijn medereizigers af. Zijn drie collega’s laten hem daarom maar begaan, lopen voortdurend enkele meters voor hem uit en zien wel hoe de hulpeloze Nederlander zich redt.

In zijn eigenzinnigheid raakt Alfred steeds meer in een isolement. De taalbarrière wordt een groot obstakel. De ontelbare vleesetende steekvliegen die de winderige toendra’s bevolken beginnen hem serieus op de zenuwen te werken. En wat is er met die luchtfoto’s gebeurd, die hem bij aankomst in Noorwegen beloofd waren? Geleidelijk raakt Alfred de weg kwijt. Zijn richtingsgevoel laat het het eerst afweten, na verloop van tijd raakt hij ook mentaal verder afgezonderd.

Het knappe hieraan is dat Koole die zinsbegoocheling daadwerkelijk laat zien en, wellicht nog belangrijker, voelbaar maakt. Inhoudelijk zijn de beelden van de grenzeloze vlakten een beklemmende gewaarwording van leegte en levensloosheid. De onophoudelijke zwermen vliegen versterken die onheilspellendheid, net als de onuitputtelijk schijnende zon die hem ’s nachts uit zijn slaap houdt. Wanneer hij toch het dromenland betreden heeft, zijn gruwelijke nachtmerries hem ten deel. Het gebrek aan scherpte dat daaruit voortvloeit, maakt de reis andermaal gevaarlijker. Zijn angst voor water maakt de aftakeling compleet.

Dat klinkt allemaal erg dramatisch, maar Koole houdt die neergang subtiel. Dat ‘Beyond sleep’ desondanks op het gemoed blijft werken, komt mede door enkele stilistische ingrepen. Zo is de montage vrij grof, waardoor er nooit rust op de film komt. Ook de harde geluidseffecten dragen daar aan bij. Doordat de toeschouwer Alfred nadrukkelijk hoort ademen, zuchten en steunen, blijft zijn waanzin altijd dichtbij. Zelfs als de camera afstand van hem neemt, voelt het evenwel aan alsof hij dichtbij ons blijft. De camera komt naarmate de film vordert bovendien steeds dichterbij de personages. De afwisseling met de brede overzichtshots zorgen er uiteindelijk voor dat nachtmerrie en realiteit op intense wijze één worden. Uitstekend gedaan.

Wouter Los

Waardering: 4

Bioscooprelease: 11 februari 2016
DVD- en blu-ray-release: 9 juni 2016