Birdman (2014)

Regie: Alejandro González Iñárritu | 119 minuten | komedie, drama | Acteurs: Michael Keaton, Emma Stone, Edward Norton, Naomi Watts, Zach Galifianakis, Andrea Riseborough, Amy Ryan, Lindsay Duncan, Merritt Wever, Natalie Gold, Joel Garland, Anna Hardwick

De vroege film van filmmaker Alejandro González Iñárritu kenmerkt zich door zijn mozaïekvertellingen. Het toonde hoe kleine, ongelukkige beslissingen levensgrote gevolgen konden hebben. Personages werden gebruikt om dat concept uit te spelen. Pas bij zijn vierde speelfilm als regisseur, ‘Biutiful’, verkleinde hij het speelveld door zijn pijlen te richten op slechts één hoofdprotagonist. Die persoonlijke benadering resulteerde erin dat het verhaal op zeer intense en gedramatiseerde manier kon worden overgebracht. Met ‘Birdman’ (ondertitel ‘The Unexpected Virtue of Ignorance’) trekt Iñárritu die intieme lijn verder. Dat is in dit geval een goede keuze geweest, zeker omdat de film een superheld als hoofdpersoon heeft.

Althans, deze superheld leeft vooral in het hoofd van hoofdpersoon Riggan Thomson (Michael Keaton in een glansrol). In de rol van Birdman is hij een geliefd publiek figuur dat op alle fronten de erkenning krijgt die hij denkt te verdienen. De werkelijkheid is echter totaal anders. Als acteur in de fictieve Birdmantrilogie heeft hij wereldwijd faam bereikt. Maar de oppervlakkigheid van dat werk kan niet op de goedkeuring rekenen van de culturele elite. Om toch door daadwerkelijk de gehele wereld begeerd te worden, besluit hij om ook op Broadway door te willen breken. Verhalenbundel ‘What We Talk About, When We Talk About Love’ van de Amerikaanse schrijver Raymond Carver wordt voor dat doel tot theaterstuk geadapteerd. Totdat het stuk zijn première beleven mag, zijn er niettemin vele hindernissen te overwinnen.

Tijdens een repetitie valt er een grote lamp op één van de vier hoofdacteurs. Aan de vooravond van de try-outs betekent dat een regelrechte ramp. Snel wordt vervanger Mike (Edward Norton) opgetrommeld, maar hij blijkt een ergerlijke sta-in-de-weg te zijn. Als actrice Laura (Andrea Riseborough) Thomson vertelt zwanger van hem te zijn, doemt het volgende probleem op. De vervreemde dochter Sam (Emma Stone) van de acteur/regisseur werkt hem intussen steeds meer op de zenuwen. Speelbal Thomson is gescheiden van zijn vrouw (Amy Ryan), maar de moeder van hun kind komt toch te pas en te onpas haar neus in zijn zaakjes steken. In de tussentijd is de stem van Birdman niet stil te krijgen.

Het gedonderjaag leidt tot een zeer bekoorlijke film die, zoals dat vaak het geval is met dit soort type zelfbewuste films, vol dubbele lagen zit. Michael Keaton de rol laten spelen van een acteur die vroeger zijn geld verdiende met superheldenfilms is natuurlijk een opzettelijke manoeuvre geweest, gezien zijn verleden als acteur in twee Batmanfilms. Zo zit ‘Birdman’ vol met intertekstuele verwijzingen. De grens tussen fictie en de werkelijkheid is bijgevolg dun. Het zegt iets over hoe acteurs en actrices in de echte wereld worden gepresenteerd door het publiek, en hier vrij belangrijk, hoe ze dat aansluitend zelf doen. Opgehemeld door het publiek kunnen ze gaan geloven in diezelfde waanbeelden. Zodra de aandacht afneemt, blijft de acteur over met een schizofrene soort zelfzuchtigheid. Die vermeende superioriteit doet ze waarlijk voelen als superhelden. Thomson is daar een aangenaam voorbeeld van. Hij is zo bang voor wat de mensen van hem vinden, dat hij beetje bij beetje verblind raakt voor wat er daadwerkelijk speelt.

De filmwerkelijkheid van ‘Birdman’ ligt dicht bij de onze. Dat uit zich niet alleen in de meervoudige thematiek van het verhaal, maar ook in de cinematografie. Iñárritu maakt bijvoorbeeld vrijwel geen gebruik van montage. Daardoor lijkt het alsof de film in één take is opgenomen. Een vaak toegepaste maar illusievergrotende montagetechniek als een shot-reverse-shot, een filmisch equivalent van een normaal gesprek, wordt hier niet gehanteerd. Tijdsprongen worden met soepele camerabewegingen geminimaliseerd. ‘Birdman’ doet geen best om een illusie te creëren, maar om een getrouwe afspiegeling van de werkelijkheid te maken. De illusie bestaat alleen in het hoofd van Riggan Thomson. Talrijke spiegels dienen om het verschil tussen zijn echte en valse persoonlijkheid extra bijklank te geven. Want door zijn geloof in het superheldenschap maken beide uiteindelijk deel uit van onze realiteit. In zijn zoektocht naar eer en liefde, ligt het gevaar van onoprechte beeldvorming onophoudelijk om de hoek. De opzwepende drumsectie die alles begeleidt, maakt het gevaar nog sterker. De waarheid ligt in de cynische, egoïstische maar ook menselijke Thomson zelf, maar dan moet hij wel zijn ware ik tevoorschijn kunnen toveren. Om liefde te ontvangen en bestaansrecht te hebben, zal hij zelf lief moeten hebben. Als het tegen die tijd nog niet te laat is.

Dat klinkt allemaal heftig, maar Iñárritu waakt ervoor overdramatisch te werk te gaan. Hij weet ‘Birdman’ met een fijne, zwarte humor zelfs nog vrij luchtig te houden. Daarbij komt het uitstekende acteerwerk, met naast eerder genoemden acteurs als Naomi Watts en een verrassend ingetogen Zach Galifianakis. De ironische blik op de discussie omtrent art-house en commerciële films is vermakelijk. Net zoals de rol daarin van de zeer subjectieve criticus. Visueel is de film voortreffelijk. Het maakt van ‘Birdman’ een heerlijke film.

Wouter Los

Waardering: 4.5

Bioscooprelease: 22 januari 2015
DVD- en blu-ray-release: 27 mei 2015