Birdwatchers – La terra degli Uomini Rossi (2008)

Regie: Marco Bechis | 108 minuten | drama | Acteurs: Taiane Arce, Alicélia Batista Cabreira, Chiara Caselli, César Chedid, Temily Comar, Nelson Concianza, Eliane Juca da Silva, Fabiane Pereira da Silva, Luciane da Silva, Camila Caetano Ferreira, Inéia Arce Gonçalves, Leonardo Medeiros, Matheus Nachtergaele, Urbano Palácio, Abrísio da Silva Pedro, Claudio Santamaria, Poli Fernandez Souza   

Zoals Kevin Spaceys Lex Luthor al verkondigde in ‘Superman Returns’: “Mijn vader zei vroeger: je kunt geld drukken, diamanten fabriceren en mensen zijn goedkoop, maar ze zullen altijd land nodig hebben. Het is het enige waar er niet meer van gemaakt wordt.” En dat is nu net waarom traditionele bevolkingsgroepen en industriële landeigenaars een eeuwenlange bittere strijd voeren: land. In het Braziliaanse Mato Grosso do Sul is het al niet anders. Ooit waren er vijf miljoen Guarani-indianen, nu zijn er maar zo’n 30.000. Dat aantal slinkt nog altijd sterk: niet alleen door de genocide, ook – zoals in Marco Bechis’ film ‘Birdwatchers’ duidelijk wordt gemaakt – door zelfmoord. Het gebrek aan werk, voedsel en een vaste woonplaats dwingt deze mensen tot wanhoopsdaden.

De Guarani-indianen hebben de pech dat hun land erg vruchtbaar is. De export van suikerriet, dat gebruikt wordt om bio-ethanol van te maken, levert in Brazilië rinkelende kassa’s op. Dus zijn de Guarani veroordeeld te wonen in kleine reservaten, een fractie van de grond die hen daadwerkelijk toekomt. Met zijn film probeerde de Chileense, maar nu in Italië wonende cineast Marco Bechis deze oneerlijke strijd tussen de Guarani-stam en de ‘fazendeiros’ (de rijke boeren) aan de wereld kenbaar te maken. Hij koos ervoor geen documentaire te maken, maar schakelde echte Braziliaanse Guarani-indianen in, die een fictieve rol spelen. Het levert een heel authentieke speelfilm op, iets dat nooit bereikt had kunnen worden met echte acteurs.

De film heeft één van de sterkste openingen ooit: in een kano drijven een aantal toeristen (birdwatchers) de rivier af, zich vergapend aan de prachtige natuur. Plotseling zien ze een groepje inheemse bewoners: halfnaakt, met pijl en boog in de aanslag. Wanneer enkele pijlen afgeschoten worden, maken de toeristen dat ze wegkomen. De toeristen uit het zicht, begeven de Indianen zich naar een pick-up truck, waar een blanke dame van het lokale toeristenbureau hen bedankt voor hun bewezen diensten, hen uitbetaalt en ze – in hun echte kleding, spijkerbroeken en t-shirts, weer wegbrengt.

Wat vooral opvalt is het feit dat Bechis, ondanks dat zijn standpunt in de kwestie duidelijk is, hij niet een van beide partijen verheerlijkt. Hij is erin geslaagd een genuanceerd beeld te brengen van de schrijnende situatie: de Indianen zijn net zo goed onderling aan het ruziën en er zitten ook onsympathieke personages tussen. Het alcoholverslaafde stamhoofd Nadio maakt keuzes waar je over kunt twisten. En dan gaat het niet om de verhuizing van het kamp, maar om de omgang met zijn zoon. In de stam heersen namelijk ook conflicten tussen traditionele en moderne leef- en denkwijzen; de jongeren komen tegen hun ouders in opstand.

De muziek van Domenico Zipoli staat op het eerste gehoor haaks op de beelden, maar vult deze wonderwel aan. Het is alsof je naar Iron Maiden luistert terwijl je naar een klassieke balletvoorstelling kijkt, maar Bechis heeft goed begrepen dat deze twee uitersten juist één vormen.

Identificatie met de personages wordt de kijker niet makkelijk gemaakt: moeten we meevoelen met Lia, die eerst half aangerand wordt door de scarecrow (iemand die de Indianen in de gaten moet houden), maar zich vervolgens plagerig aan hem aanbiedt? Het meeste leeft de kijker mee met de door visioenen geplaagde Osvaldo, die als een razende opgeleid wordt tot sjamaan, maar zijn romance met Maria, de zich vervelende jonge dochter van de landeigenaar, wiens land de stam wil herinnemen, is onvoldoende uitgewerkt en dient geen duidelijk doel. En jammer genoeg is dat vaker het geval in de film: er wordt aanstalten gemaakt iets te vertellen, maar vervolgens wordt het niet afgemaakt. Zo had er best dieper ingegaan mogen worden op de verhaallijn van de vrouw van de landeigenaar en de scarecrow. Ook de zelfmoordactie aan het begin komt vrij plotseling en wordt nauwelijks uitgelegd.

Zonde van het hier en daar zwakke scenario, maar wel is duidelijk dat Bechis veel tijd heeft geïnvesteerd in de voorbereidingen voor de film: zijn kennis van de geschiedenis, de locaties, het gebruik van de amateuracteurs, daarvoor verdient hij veel lof. Ook het feit dat hij de problematiek van de Guarani-Indianen aan de kaak stelt, en de wereld er aan helpt herinneren, is prijzenswaardig. Alleen daarom al is ‘Birdwatchers’ de moeite waard.

Monica Meijer

Waardering: 3

Bioscooprelease: 16 april 2009