Bridge of Spies (2015)

Regie: Steven Spielberg | 141 minuten | biografie, drama, geschiedenis, thriller | Acteurs: Tom Hanks, Mark Rylance, Scott Shepherd, Amy Ryan, Sebastian Koch, Alan Alda, Domenick Lombardozzi, Victor Verhaeghe, Joshua Harto, John Rue, Billy Magnussen, Jillian Lebling, Noah Schnapp, Eve Hewson, Austin Stowell, Jesse Plemons, Michael Gaston, Dakin Matthews, Stephen Kunken

Het is elke keer toch weer spannend. Lukt het grootmeester Steven Spielberg met ‘Bridge of Spies’ andermaal om de brug tussen enerzijds stijl en verhaal en anderzijds vermaak en engagement te slaan? De vaak gehoorde kritiek dat Spielberg enkel escapistisch amusement zou maken, is nergens op gebaseerd. De cineast maakt geen onderscheid tussen de meer technische kant van het filmen en de inhoudelijke. De manier waarop een scène wordt gefilmd is dus even veelzeggend als wat er in gebeurt. Zowel stijl en  het verhaal zijn convergerende onderdelen van het overkoepelende narratief. Doordat beide zo belangrijk zijn, ontstijgt de film het niveau van eendimensionaal, passief vermaak. In het werk van Spielberg is dat goed te zien. Op het eerste gezicht lijken films als ‘Close Encounters of the Third Kind’ en ‘E.T.’ niet meer dan platte familiefilms. Maar door een doelbewuste cinematografie en een lichte vorm van engagement stemmen ze evenwel in tot nadenken.

Die morele betrokkenheid krijgt later in zijn oeuvre een steeds prominentere plaats toebedeeld. Met films als ‘Schindler’s List’ en ‘Lincoln’ weet Spielberg het spel van balans en finesse verder uit te diepen. Het klinkt alsof Spielberg weinig fout kan doen. Toch trapt ook hij regelmatig in een bekende valkuil die het genre van het blockbusterspektakel zo besmeurt. Film is in de eerste plaats een illusie. Het engagement moet daarom nooit de overhand krijgen. Sentimentaliteit en andere valse emoties liggen dan snel op de loer. De aanvankelijke boodschap raakt ondergesneeuwd. Film is dan precies wat de criticasters ervan zeggen: leeg spektakel.

Terug naar ‘Bridge of Spies’. Het jaar is 1957. De Koude Oorlog bereikt zijn hoogtepunt. Aan de Amerikaanse kant is alles wat maar enigszins Russisch aandoet, automatisch verdacht. Wanneer een vermeende spion wordt opgepakt, maakt hij bijgevolg weinig kans op een eerlijk proces. Zelfs de inmenging van de gevierde advocaat James Donovan (Tom Hanks) lijkt de man niet te kunnen redden. Zijn moedige pogingen daartoe worden verstoord door de starre houding van zowel de rechterlijke macht als dat van het Amerikaanse volk.

Spielberg toont de ongenuanceerde onbuigzaamheid, angst en vergeldingsdrang van de Amerikanen met effect. Dat komt mede doordat hij zijn tijd neemt. Door de breed uitgesponnen scènes wordt de spanning en sfeer verhoogd. In een tijdperk waarin alles sneller en sneller moet, is het aangenaam om te zien dat het zo nog kan. Door de groezelige uitstraling en de ijzersterke dialogen (mede geschreven door de gebroeders Coen) komt de meeslepende ambiance van het verleden verder tot leven. Tegelijkertijd zijn de raakvlakken met de huidige samenleving ondubbelzinnig waarneembaar. Het is Spielberg op zijn best.

Maar dan komt er een wending. Voor elke Russische spion loopt er ook een Amerikaanse rond. Het toeval wil dat één van hen door de Russen in gevangenschap is genomen. Donovan stelt een ruil voor. Zijn cliënt tegen de Amerikaanse soldaat. Hij hoopt er twee vliegen in één klap mee te slaan. Hij wint zijn zaak en doet gelijktijdig wat terug voor zijn vaderland. Een nobel streven, ware het niet dat Spielberg doorschiet in grootmoedigheid. Donovan zelf vertrekt naar Oost-Berlijn om de uitwisseling te verzegelen. Op dat punt wordt er vanuit het niets nog een Amerikaanse gevangene geïntroduceerd. U raadt het al. Donovan wil ook deze landgenoot bij de gevangenenruil betrekken. De onderhuidse spanning en maatschappijreflectie maakt acuut plaats voor avontuur, heldenverering en sentiment. Spielberg bedient zich uiteindelijk van zowel de filmisch deugdelijke opvattingen als van de vaak onvermijdelijke valkuil van valse emoties. Balans is daardoor ver te zoeken.

Het komt niet als een verrassing. Helemaal aan het begin van de film geeft een ondertitel aan dat ‘Bridge of Spies’ op ware gebeurtenissen is geïnspireerd. Door dat zo te benadrukken, neemt de film verder afstand van het idee van een illusie. Als toeschouwer weet je dan meteen dat de inhoudsloze emotie en niet de diepte voorop staat. Karakterontwikkeling staat op de tweede plaats. De primaire taak van een film wordt om de situatie van dat waargebeurde voorval te laten zien. Met alle valse sentimenten van dien. Er zijn natuurlijk uitzonderingen op de regel, maar in de regelmaat maakt het predicaat waargebeurd een film er niet beter op. De weinig vernieuwende tweede helft van ‘Bridge of Spies’ laat dat haarfijn zien.

Wouter Los

Waardering: 3

Bioscooprelease: 26 november 2015
DVD- en blu-ray-release: 6 april 2016