Brimstone (2016)

Regie: Martin Koolhoven | 148 minuten | thriller, western | Acteurs: Dakota Fanning, Carice van Houten, Kit Harington, Guy Pearce, Paul Anderson, Carla Juri, Emilia Jones, Jack Roth, William Houston, Naomi Battrick, Ivy George, Bill Tangradi, Vera Vitali, Adrian Sparks, Tygo Gernandt, Justin Salinger, Frederick Schmidt, Jack Hollington, Martha Mackintosh, Dan van Husen, Sam Louwyck, Charlotte Croft

Nog voordat de film officieel in première ging, is er al veel gezegd over Martin Koolhovens eerste Engelstalige film ‘Brimstone’. De film zou geweld verheerlijken en vrouwonvriendelijk zijn. Dat zijn echter merkwaardige kwalificaties voor een film die door Koolhoven zelf als een Western geafficheerd wordt. Een genre dat nu niet bepaald bekend staat om zijn fijnzinnigheid. Daarnaast gaat het hier om filmgeweld, iets dat alleen symbolische raakvlakken heeft met de werkelijkheid. Om in film de grenzen van beschaving op te trekken is niet alleen hypocriet, maar vooral doelloos. Bovendien doen dit soort typeringen een film in het algemeen schromelijk tekort. Film is meer dan een lukrake verzameling van, wel of niet terechte, trefwoorden.

Ook het levensverhaal van Liz (Dakota Fanning) is meer dan gewelddadig en vrouwonvriendelijk alleen. Het zijn doelmatige instrumenten die iets geheel anders blootleggen dan de hiërarchische verschillen tussen man en vrouw in het Wilde Westen van de negentiende eeuw. De film vangt aan in een afgelegen parochiedorpje. De bewoners leiden er een simpel maar vreedzaam bestaan. Datzelfde geldt voor Liz. De jonge vrouw is gelukkig getrouwd, heeft twee schatten van kinderen en heeft door haar werk als kraamhulp het respect van haar dorpsgenoten gekregen. Toch draagt ze de nodige geheimen uit het verleden met zich mee. Een verleden dat weer aan de oppervlakte komt bovendrijven als de gemeenschap een nieuwe dominee (Guy Pearce) verwelkomt. Wie is de man die haar de stuipen op het lijf jaagt? En hoe komt het dat de vrouw geen tong meer heeft, waardoor ze haar spraak verloren is? Achter haar devote voorkomen gaat een hoop mysterie schuil.

Het onvermogen van Liz tot verbale communicatie, heeft een slimme bijkomstigheid. Het verplicht Koolhoven om de nadruk op de beeldtaal en de spelregie te leggen. Waar niet gepraat kan worden, moet worden vertoond. In elk shot speelt de bleke Liz de absolute hoofdrol. De belichting zet haar letterlijk in het spotlicht. Als een engel in een wereld vol duisternis. Haar gezichtsuitdrukkingen krijgen een soortgelijk belang, omdat emoties alleen via deze weg tot uiting kunnen komen. Maar ook de landschappen corresponderen met haar gemoedstoestand. De vredige landstreek uit de opening sluit bijvoorbeeld goed aan bij de status quo die haar leven op dat moment kenmerkt. De ogenschijnlijke afstand tot haar personage, worden door regie en spel knap overbrugd.

Het niet kunnen praten van Liz leidt ook tot frictie en, uiteindelijk, spanning. Wanneer de vreemdeling, alleen Liz lijkt te weten welke duivel achter het masker schuilgaat, zijn intrede in het dorp heeft gedaan, is haar vredige leven acuut over. Zeker als niet alleen zij, maar ook haar naasten hun leven niet meer zeker zijn. Westerninvloeden mengen zich met die van de thriller. De suggestie van gevaar die in het eerste kwart van de film de boventoon voert, is sterk.

In het hoofdstuk – er zijn er vier – dat daarop volgt, neemt Koolhoven de toeschouwer mee het verleden in. Een tijd waarin Liz, een meisje nog (sterke rol van Emilia Jones), in niets lijkt op de zwijgzame vrouw die ze later zal worden, ook omdat ze hier haar tong nog niet verloren is. Hoewel ze in deze periode eveneens de schaduw van haar verleden probeert te ontvluchten en haar leefsituatie allerminst rooskleurig is, lijkt ze de hoop op een goed leven nog niet opgegeven te hebben. Het werk in het bordeel waar ze verzeild is geraakt, is zwaar. Maar met de andere plezierdames vormt ze een hecht collectief dat niet makkelijk met zich sollen laat. Ook hier zal ze echter geen vrede kennen. Als dezelfde geestelijke op een dag voor de deur van het hoerenhuis staat, zit er niks anders op om andermaal te vluchten. Met alle rigoureuze gevolgen van dien.

Een hoofdstuk verder wordt de bron van hun relatie geopenbaard. Alles wat later in tijd gebeurd is, krijgt hier extra betekenis. En blijkt dat het gewelddadige leven van Liz niet zozeer voortkomt uit een strikte man-vrouwhiërarchie, maar dat er een meer bepalende dimensie is aan haar malheur. Thema’s als schuld, boetedoening en vergelding behoren niet alleen toe aan de Western, maar zijn ook religieus van aard. Mannen zijn niet alleen gewelddadig omdat ze man zijn, maar vooral omdat ze denken een vrijbrief van God te hebben om maar te doen wat ze willen. Religie is het grote kwaad. Keer op keer ondergaat Liz verschrikkingen in naam van God. Met de dominee in de rol van Engel des Doods. Want alleen hij, zo denkt hij zelf, mag als Godsdienstige beslissen over haar leven. En over haar dood. De koppeling naar de wereld van nu, waarin Godsdienstwaanzinnigen nog steeds de dienst proberen uit te maken, is snel gemaakt. De mensheid is gewaarschuwd, zo lijkt Koolhoven ons proberen mee te geven.

Het is een sterke boodschap. Toch komen die middelste twee hoofdstukken niet helemaal uit de verf. De spanningsboog en het tempo zakken in, mede doordat dialoog de plek van beeldtaal in neemt. Dialogen die bovendien niet altijd even soepel lopen. Zoals gezegd is de Western een weinig subtiel genre, maar Koolhoven maakt het soms wel erg bont. Het onderscheid tussen goed en slecht dringt in elke porie van de film door. Liz blijft haar maagdelijke aura behouden. De dominee gaat immer gekleed in het zwart. Vrolijkheid is voorts ver te zoeken. Het leven is één grote tragedie. Het is de vraag of zoveel rampspoed niet te veel van goede is. Ellende op ellende kan leiden tot onverschilligheid, puur omdat er een grens zit aan onze empathische vermogens.

Het slotstuk, waarin Liz en de dominee voor een laatste keer de degens kruisen, neemt het goede en het minder goede van de voorgaande hoofdstukken over. De spanning is terug, maar tegelijkertijd komen sommige scènes ook wat kitscherig over. Het idee dat religie een groot kwaad in de wereld vertegenwoordigd staat echter als een huis. De vermeende vrouwonvriendelijkheid en het geweld (overigens in grote mate off-screen) zijn instrumenten om de kijker daarvan te overtuigen. Daar is helemaal niets mis mee.

Wouter Los

Waardering: 4

Bioscooprelease: 12 januari 2017
DVD- en blu-ray-release: 21 april 2017