Caligula (1979)

Regie: Tinto Brass, Bob Guccione | 150 minuten | drama, horror, romantiek | Acteurs: Malcolm McDowell, Teresa Ann Savoy, Helen Mirren, Peter O’Toole, John Steiner, Guido Mannari, Paolo Bonacelli, Leopoldo Trieste, Giancarlo Badessi, Mirella D’Angelo

Het klinkt als een slechte grap: verzamel een cast vol klassiek geschoolde topacteurs die hun sporen hebben verdiend op het toneel, zet ze in een episch opgezette historische film en monteer daar vervolgens hardcore seksscènes tussen. Toch is dit precies zo gegaan bij de film ‘Caligula’. Na de release van de film waren acteurs Peter O’Toole en John Gielgud geschokt om de pornografische beelden die zonder hun weten in de film gemonteerd waren. Het vormde de aanzet tot een ware mediahetze tegen ‘Caligula’.

De film werd door de pers tot op het bot afgekraakt en de controverse was niet van de lucht. ‘Caligula’ flopte gigantisch aan de bioscoopkassa’s, maar werd dankzij een videorelease alsnog een bescheiden succesje. Ondanks de gevorderde leeftijd van de film is het nog steeds een bij vlagen schokkende prent die uitpuilt van geweld en seks.

‘Caligula’ gaat over de gelijknamige Romeinse keizer. Caligula was een wrede tiran die politieke tegenstanders en famillieleden zonder aarzeling vermoordde of op gruwelijke wijze martelde. Genoeg stof voor een historische dramafilm zou je denken. Maar de nadruk van ‘Caligula’ ligt niet op de psyche van de keizer, maar op zijn daden. De regisseurs Tinto Brass en Bob Guccione hadden meer aandacht voor de wreedheden van de keizer en de wereld waarin hij leefde, dan in de motivatie van zijn gedrag. Het karakter van Caligula wordt dan ook nooit verklaard of uitgediept.

De film verzandt in een aaneenschakeling van keiharde geweldsscènes die worden afgewisseld met hardcore seks. Malcolm McDowell tekende zijn doodvonnis met de rol van de krankzinnige keizer. Zijn veelbelovende acteercarrière is na deze film nooit meer echt van de grond gekomen. Ondanks zijn acteertalent is McDowell nooit echt doorgebroken in Hollywood. Zijn bijdrage aan deze film veroordeelde hem tot een anonieme carrière in talloze, obscure B-films.

McDowells acteerwerk is niet slecht, maar zijn keuze voor een film als deze in het preutse, politiek correcte Hollywood werd hem niet in dank afgenomen. Gerenommeerde acteurs als O’Toole en Gielgud beseften na de release dat ze zich in een wespennest hadden gestoken en distancieerden zich zo snel mogelijk van de prent. Zoals gezegd is McDowell niet slecht in zijn rol als tirannieke, geesteszieke keizer. De waanzin en machtswellust van Caligula komen in indrukwekkend geacteerde scènes tot uiting. Ook de wispelturige kant van de Romeinse keizer komt geloofwaardig over door McDowells performance.

O’Toole en Gielgud vertolken slechts kleine rollen, maar ze weten het beste te maken van hun erg beperkte speeltijd. Helen Mirren speelt een cruciaal verhaal in de film. De actrice is veelvuldig naakt te zien en vreemd genoeg is haar carrière niet geschaad door deze prent. Mirren heeft geluk dat McDowell de klappen van verontwaardigde filmcriticasters opving en haar aanwezigheid grotendeels negeerden.

Het acteerwerk is aardig, maar wordt helaas overschaduwd door veelal nutteloze seksscènes die de aandacht van het verhaal afleiden. Ook de enorme hoeveelheid geweld voegt niet veel toe en doet afbreuk aan de impact van het verhaal. De kijker komt te weten dat het oude Rome een verdorven oord was waar vurige orgies en brute slachtpartijen aan de orde van de dag waren. Dit circus van de waanzin werd geleid door Caligula die zijn enorme macht enkel aanwendde voor persoonlijke bevrediging. Mensen waren in zijn ogen niets meer dan seksspeeltjes en levende schietoefeningen.

De wreedheid en seksuele lust van de keizer waren niet te stillen, dat is de kern van ‘Caligula’, volgens de regisseurs Brass / Guccione. In lang uitgesponnen scènes zien we orgies waarin homo- en heteroseks voortdurend in close up te zien zijn. Anale en orale seks worden ongecensureerd in beeld gebracht, voor deze passages zijn veelal Penthousemodellen en pornoacteurs gebruikt.

Naast vrijpartijen wordt de kijker ook betrokken in wrede martelscènes waarin handen en hoofden worden afgehakt. Dat het leven onder het beleid van een Romeinse tiran zwaar was, wordt snel duidelijk. Maar de film slaat veel te ver door, de term ‘less is more’ komt niet voor in het boekje van het regisseursduo. De prent zal de waarheid wel aardig benaderen, maar een iets minder grafische weergave van de werkelijkheid had de film geen kwaad gedaan.

Dat de film niet is opgezet als goedkope ‘shocker’, blijkt uit de indrukwekkende decors en kostuums. De entourage is uitstekend verzorgd. De film beschikte dan ook over een riant budget van 15 miljoen dollar, een ongekend hoog bedrag in de jaren 70. Er is dan ook veel aandacht besteed aan historisch onderzoek en detail voor de wereld waarin Caligula leefde.
Ook al zijn de special effects en uiterlijk van de prent nu behoorlijk gedateerd, het blijft steeds de moeite waard om te zien.

Ongeacht je mening over ‘Caligula’, de productie heeft filmgeschiedenis geschreven. De prent shockeert, schoffeert en irriteert, maar onder de laag controverse schuilt een interessant, uniek, zij het mislukt, epos over een inktzwarte bladzijde uit de Westerse geschiedenis.

Frank v.d. Ven

Waardering: 2

Bioscooprelease: 14 augustus 1980