Cloaca (2003)

Regie: Willem van de Sande Bakhuyzen | 110 minuten | drama | Acteurs: Pierre Bokma, Peter Blok, Gijs Scholten van Aschat, Jaap Spijkers, Elsie de Brauw, Caro Lenssen, Marleen Stoltz

‘Cloaca’ betekent volgens de Van Dale ‘riool’ ofwel ‘een verwijding aan het uiteinde van het darmkanaal bij vogels, reptielen en vele vissen waarin de endeldarm, de urineleiders en de eileider uitkomen’. In de film ‘Cloaca’ is het het woord waarmee vier oude studievrienden elkaar begroeten. Het getuigt van een typisch studentikoos snobisme om elkaar te begroeten met een Latijns woord, dat ranzig is qua betekenis, maar sjiek qua klank. Het kan niet anders of deze hoogopgeleide mannen zullen uiteindelijk voor zichzelf kiezen, ‘cloacadieren’ zijn immers ‘de laagste orde van zoogdieren’.

Regisseur Willem van de Sande Bakhuyzen is ons op 27 september 2005 ontvallen, één dag voordat zijn speelfilm ‘Leef!’ op het Nederlands Film Festival in première zou gaan. In 2006 zal naar alle waarschijnlijkheid zijn laatste film ‘Ik Omhels Je met Duizend Armen’ in de bioscopen komen. Het verlies van Van de Sande Bakhuyzen is een groot verlies voor de Nederlandse film. Van de Sande Bakhuyzen leverde hoogwaardige dramatische films af, zoals de met een Gouden Kalf bekroonde Telefilm ‘Familie’ (2001), welke film wel het Nederlandse ‘Festen’ genoemd mag worden. Net als ‘Familie’ is de film ‘Cloaca’ gebaseerd op een toneelstuk van Het Toneel. Dat ‘Cloaca’ gebaseerd is op een toneelstuk is goed te merken aan de prachtige dialogen, ‘echter dan echt’ zou je wel kunnen zeggen, want al komt het heel realistisch over, in het werkelijke leven praten mensen een stuk minder mooi. Ook komt de toneeltraditie terug in het uitstekende acteerwerk van doorgewinterde acteurs als Bokma, Blok, Scholten van Aschat en Spijkers. Hierbij moet worden opgemerkt dat er gelukkig geen sprake is van ‘grootse gebaren’. Van de Sande Bakhuyzen begrijpt dat film zich leent voor veel subtielere gezichtsuitdrukkingen en blikken dan toneel, aangezien de kijker bij toneel de emoties van de spelers van een grotere afstand moet kunnen onderscheiden. Dat ‘sterke maar subtiele’ maakt de film ‘Cloaca’ mogelijk indrukwekkender dan het toneelstuk.

Indrukwekkend aan ‘Cloaca’ zijn niet alleen de acteerprestaties, maar ook de aandacht die is besteed aan de personages en hun onderlinge verhoudingen. Het zijn personages van vlees en bloed, waarvoor je nu eens verachting, dan weer medelijden voelt. Bij Joep en Maarten overweegt de verachting en bij Tom en Pieter de sympathie, wat het extra tragisch maakt dat juist die laatste twee de meeste tegenslag ondervinden. Het mooie van ‘Cloaca’ is dat zij niet het cliché ‘vriendschap overwint alles’ predikt, alles wijst op een tragische afloop maar bij het einde voel je je als kijker alsnog hevig geschokt. Je verwachtingen worden doorbroken en volgens sommige theoretici is dat precies het kenmerk van de ‘hogere kunst’. Maar ook de esthetische ervaring ontbreekt bij ‘Cloaca’ niet, er zitten prachtige beelden in, bijvoorbeeld die waarin de dochter van Joep voor het toneelstuk van Maarten in het licht van de toneellampen met water wordt bespoten.

Het is geheel terecht dat ‘Cloaca’ twee Gouden Kalveren won tijdens het Nederlands Filmfestival van 2003: de publieksprijs voor beste regisseur en de juryprijs voor beste acteerprestaties. ‘Cloaca’ is een film die indruk maakt en boeit van begin tot einde. Dit is de top van de hedendaagse Nederlandse film.

Emy Koopman


Waardering: 4.5

Bioscooprelease: 23 oktober 2003