Closely Watched Trains – Ostre sledované vlaky (1966)
Regie: Jirí Menzel | 93 minuten | drama, komedie, oorlog | Acteurs: Václav Neckár, Josef Somr, Vlastimil Brodský, Vladimír Valenta, Alois Vachek, Ferdinand Kruta, Jitka Bendová, Jitka Zelenohorská, Nada Urbánková, Libuse Havelková, Kveta Fialová, Pavla Marsálková, Milada Jezková, Zuzana Minichova, Václav Fiser
De film werd gemaakt in de tijd van de Praagse lente en geeft op licht sardonische wijze commentaar op de langzame wijze waarop de bevolking zich bewust werd van de gevolgen van de Duitse bezetting en de wijze waarop zij daar eerst toen de oorlog ten einde liep op reageerde. Impliciet geldt die kritiek ook op de communistische machthebbers en hun aanhang in de periode dat de film werd gemaakt.
Het verhaal begint eigenlijk als een soort volkse komedie en laat ons steeds denken dat het dat tot het einde ook is. Zelfs in de laatste minuut, als voortvloeiend uit een soort opeenstapeling van indirecte gebeurtenissen, er een grote munitietrein ontploft, lijkt het een komedie die het publiek moet amuseren. Maar zit er voortdurend onderhuidse kritiek op het gedrag van de bevolking.
De regisseur mikt op sluwe wijze op het zichtbaar maken hoe een jonge, naïeve provinciaal tegen wil en dank een held besluit te worden. Die jongen heeft in feite geen grotere ambitie dan een rustig baantje als stationschef op een afgelegen treinstation. Laat hem maar zijn uniformpje dragen en het leven voorbij laten kabbelen. Met afgunst ziet hij hoe zijn superieur zich van zijn verantwoordelijkheden weet te drukken en zich beperkt tot het bedienen van de wissels terwijl hij zich vermaakt met de beschikbare vrouwen. Niettemin pleegt die baas op zijn eigen wijze verzet. Hij conformeert zich niet, is een beetje subversief en tart de autoriteiten. De jonge held probeert zijn baas op het Casanova-vlak na te doen en maakt een aantrekkelijke jonge conductrice, die af en toe met de trein voorbijkomt, het hof. Hij realiseert zich dat het allemaal niet zo goed uitpakt en is een persoonlijke dip nabij. Tenslotte kan hij aantonen toch een grote man te zijn en krijgt een kans zich (on)sterfelijk te maken door een aanslag op een munitietrein te plegen. Zijn grootvader had als hypnotiseur al eens een Duitse tank weten tegen te houden (alhoewel?), ook hij moet nu een daad stellen. Voor het land, tegen de vijand. Zijn opzet slaagt, de bom treft doel, maar hoe loopt het met de jonge held af?
In de film zit humor verpakt met voortdurende kritiek op de onverschilligheid van de provinciebevolking, die in haar afgelegen bestaan doorleefde alsof er niets aan de hand was. Toch laat de regisseur ook zien dat er kleine luiden waren die onverwacht tot inzicht kwamen en een daad van verzet pleegden. De charme van het verhaal zit in de verstildheid van de beelden en de sluwheid waarmee komedie en kritiek op de bevolking in één laag worden samengesmolten. Glimlachen met een traan tegelijk. Een ingetogen verteld verhaal dat sober is verfilmd. Een film voor de liefhebbers van de echte cinema uit die tijd. Prachtige beelden met handelingen van technische stationsapparaten op een treinstationnetje en sublieme fotografie van passerende treinen. Sterk en subtiel spel.
Rob Veerman