Crime and Punishment (2002)
Regie: Julian Jarrold | 180 minuten | drama, misdaad | Acteurs: John Simm, Kate Ashfield, Lara Belmont, Mark Benton, Gemma Bourne, Katrin Cartlidge, Alice Connor, Shaun Dingwall, David Haig, Philip Jackson, Geraldine James, Valerie Lilley, Ian McDiarmid, Sean McKenzie, Roger Morlidge, Svetlana Nemirovskaya, Jake Nightingale, Tim Potter, Nigel Terry, Darren Tighe
‘Crime and Punishment’ is de roman waarmee de Russische schrijver Fyodor Dostoevsky in 1866 een groot succes behaalde. Er zijn in de loop der tijd al veel verfilmingen van verschenen. De meest recente verfilming is een tweedelig drama voor de televisie door de BBC, uit 2002. In deze versie, die geregisseerd is door Julian Jarrold, speelt John Simm de rol van Rodion Raskolnikov, een jonge, straatarme student in St. Petersburg die een (overigens gruwelijk in beeld gebrachte) moord pleegt op een oude woekeraarster (Valerie Lilley), maar wordt betrapt door haar dienstbode, en zich genoodzaakt ziet haar ook te vermoorden. Raskolnikov is ervan overtuigd dat waarschijnlijk niemand in de wereld deze oude woekeraarster zal gaan missen. Toch begint zijn geweten te knagen en het blijkt dat hij mentaal totaal niet omgaan met zijn slechte geweten.
Raskolnikov, zo wordt halverwege het eerste deel van dit tweeluik duidelijk, schreef ooit een essay waarin hij benadrukte hoe de groten der aarde, zoals Napoleon, het aangedurfd hebben om misdadig te zijn. Hiermee onderscheiden zij zich van de massa. Raskolnikov weet dat zijn vrienden en kennissen, waaronder een vriendelijke politiecommissaris, afweten van dit essay. Hij vermoedt soms dat zij hem, naar aanleiding van zijn in het essay beschreven denkbeelden, verdenken van de moord op de woekeraarster.
De kijker weet telkens evenveel als Raskolnikov, dus ook híj vraagt zich vaak af of er een spelletje met Raskolnikov wordt gespeeld door zijn vrienden en kennissen of niet. Proberen zij hem uit de tent te lokken door middel van zo nu en dan bijna overdreven vriendelijkheid, of denken ze daadwerkelijk dat hij onschuldig is? Twijfels die Raskolnikov zelf ook vaak niet kan behappen. Hij wordt ziek, krijgt waanbeelden, en is aan de ene kant bang dat men van zijn misdaad op de hoogte raakt, aan de andere kant wil hij het soms van de daken schreeuwen. Soms bekent hij het ook aan mensen, maar doet dat op zo’n manier dat men hem niet geloofd. Totdat hij de moord opbiecht aan Sonya (Lara Belmont), een gelovig meisje dat door armoede in de prostitutie geraakt is, en op wie hij verliefd is. Maar de muren zijn dun, en niet geheel toevallig hoort Sonya’s buurman, een oude man die bezeten is van Raskolnikovs jonge zus Dunya (Kate Ashfield) alles wat wordt opgebiecht.
De panische toestand waarin Raskolnikov zich continu bevindt wordt uitstekend in beeld gebracht door de zeer experimentele montage van dit drama. De scènes zijn stuk voor stuk opgedeeld in tientallen korte, onrustige shots, die soms wazig, en dan weer zeer scherp gefilmd zijn en men is niet schuw geweest om details van bijvoorbeeld personages (iemands haar, één enkel oog dat door een deurkier kijkt) zeer close in beeld te brengen. Er wordt veel gefilmd met handheld camera’s (ook wel breathing camera genoemd, omdat je de ademhalingsbewegingen van de cameraman kan zien), waardoor het effect ontstaat alsof je je als kijker ook zelf daadwerkelijk in de kamer waar de scène zich afspeelt bevindt.
Deze productie, die drie awards van de Royal Television Society in Engeland heeft gewonnen, (zeer terecht in de categorieën Best Costume Design, Best Production Design en Best Tape and Film Editing) komt traag op gang, dankzij het feit dat er in het begin weinig gebeurt, en alles erop lijkt te wijzen dat het drama afstevent op een typische geforceerd kunstzinnig bedoelde film met een wel zeer zwijgzame hoofdpersoon. Maar al gauw blijkt het niet-alledaagse camerawerk en montage het verhaal en de mentale toestand van Raskolnikov perfect te dienen.
Daarnaast is de kijker vanaf het moment van de moord meteen klaarwakker en geboeid. Tenminste, als hij of zij de film nog niet heeft afgezet na het zien van deze walgelijke moord. Maar het advies is: blijf kijken! Want dat is zeker de moeite waard. Hoewel het drama soms wel erg lange scènes bevat waarin niets of nauwelijks wat gezegd wordt en waarin de hoofdrolspeler, achtervolgd door een cameraman, de straten van St. Petersburg bewandelt, is het een boeiend verhaal. Dostoevsky’s boek wordt door sommigen gezien als de eerste psychologische thriller, en dat is ook precies de manier waarop dit niet-alledaagse, maar erg bijzondere kostuumdrama is neergezet.
Franka Kersten