De grote Zwaen (2015)

Regie: Max Porcelijn | 110 minuten | misdaad, thriller | Acteurs: Peter van de Witte, Ton Kas, Michiel Romeyn, Anniek Pheifer, Ruben van der Meer, René van ’t Hof, Steef Cuijpers

Een Nederlandse film die op Fantastic Fest in Austin, Texas, het grootste genrefilmfestival ter wereld, in première gaat en daar zeer positieve kritieken ontvangt, kunnen we daar in Nederland iets mee? Voor ‘De grote Zwaen’, de tweede speelfilm van Max Porcelijn, mocht de regisseur/scenarioschrijver terugkeren naar het festival waar hij voor zijn eersteling ‘Plan C’ al een prijs voor Beste Scenario in de wacht had gesleept. Voor deze ‘Nederlandse Fargo’ mocht hij ook het Gouden Kalf voor beste scenario ontvangen, dus je zou zeggen dat ook Nederland hem goedgezind is. Toch lijkt er in aanloop naar de Nederlandse première maar bar weinig aandacht te zijn voor ‘De grote Zwaen’. En dat is volledig onterecht.

In deze stijlvolle film speelt Peter van de Witte (de helft van cabaretduo Droog Brood) de pretentieuze Amsterdamse schrijver G.F. Zwaen, die na een glansrijk debuut merkt dat het Nederland uit de jaren negentig bij nader inzien toch niet zo op zijn hersenspinsels zit te wachten. Zijn vrouw bleek ook niet meer op hem te wachten, dus hij bivakkeert in een vakantiehuisje in het Overijsselse dorp Dalfsen. Als hij op een avond bij zijn buurman en tevens boekhouder op bezoek gaat, treft hij die morsdood aan met een grote tas vol geld. Dat was precies waar Zwaen stevig om verlegen zat, aangezien zijn uitgever Kees (René van ’t Hof) hem geen voorschot meer wil geven. Arrogant als hij is, denkt Zwaen een perfect plan uitgedacht te hebben: hij neemt slechts een gedeelte van het geld mee, zodat hij ongetwijfeld buiten schot blijft bij zowel politie als de verantwoordelijke criminelen.

Maar dan kent hij hasjkoning Clyde (een meesterlijke Michiel Romeyn) nog niet. Die wil al zijn poet terug en zet de corrupte FIOD-rechercheur Leon (Ton Kas) op de zaak. Leon op zijn beurt wordt goed in de gaten gehouden door de rechtschapen rijksrechercheur Willem (Ruben van der Meer). Zwaen laadt de verdenking op zich, door met zijn nieuwe, kunstzinnige vriendin Lisa (Anniek Pheifer) plots een mooi herenhuis aan de Amsterdamse gracht te betrekken. Als hij merkt dat hij in het nauw wordt gedreven, probeert hij de zaken terug te draaien. Maar Lisa is al op de hoogte van de gebeurtenissen en ondertussen begint Clyde zich ook meer en meer met de zaak te bemoeien. Je voelt aan alles dat het grandioos mis zal lopen.

Hoewel ‘De grote Zwaen’ geen ingenieus verrassend plot bezit vol onverwachte wendingen, biedt de film wel een keur aan voortreffelijke acteerprestaties. Michiel Romeyn steekt boven alles en iedereen uit, maar daarnaast is het vooral smullen geblazen in de scènes tussen Ruben van der Meer en Ton Kas. Peter van der Witte houdt zich prima staande als G.F. Zwaen, maar heeft een beetje de pech dat hij een nogal naar mannetje moet spelen. Zwaen symboliseert de zelfingenomenheid en wereldvreemdheid van een bepaalde literaire kliek. Tijdens zijn verhoor op het bureau verweert hij zich bijvoorbeeld met zinnen als: “De tragische waarheid is dat wens en realiteit vaak ver uit elkaar liggen.” Hij verromantiseert zijn bestaan, maar is het echte leven allang uit het oog verloren. Niet een gedroomde protagonist, al valt er genoeg om hem te lachen.

De vanzelfsprekendheid waarmee ongemakkelijke scènes gebracht worden en de onderkoelde hilariteit, doen automatisch denken aan het werk van de gebroeders Coen. Sterker nog: sommige scènes lijken bewust aan hun oeuvre te refereren. Zoals wanneer Willem zijn rapport over Leon aan zijn chef laat lezen: qua timing een vette knipoog naar ‘Burn After Reading’. Porcelijn is nog lang niet zo ver dat hij hun werk kan evenaren, maar om dat van hem te verlangen, zou ook haast misdadig zijn. Het belangrijkste is, dat Porcelijn zich met zijn tweede film wederom een voortreffelijk stilist toont. ‘De grote Zwaen’ is simpelweg een steengoeie Nederlandse neo-noir, die een zo breed mogelijk publiek verdient.

Wouter de Boer

Waardering: 4

Bioscooprelease: 29 oktober 2015
DVD-release: 26 juli 2016