De helaasheid der dingen (2009)

Regie: Felix Van Groeningen | 108 minuten | drama | Acteurs: Johan Heldenbergh, Koen De Graeve, Pauline Grossen, Wouter Hendrickx, Natali Broods, Valentijn Dhaenens, Kenneth Vanbaeden, Gilda De Bal, Sara De Bosschere, Jos Geens, Bert Haelvoet, Sofie Palmers, Guy Dermul, Jos Geens, Robby Cleiren, Sara De Bosschere, Wout Kelchtermans, Yves Degryse, Lynn van Royen, Ehsan Hemat, Sachli Gholamalizad, Katrien De Clercq, Sten Van Gestel, Charlotte Vandermeersch

Onze Zuiderburen hebben ons de laatste jaren vaak bijzonder verwend met fraaie stukjes cinema. Heerlijk absurdisme, verrukkelijke komedies, maar ook hyperrealistische sociale drama’s bereiken ons in overvloed. Ook ‘De helaasheid der dingen’ is weer zo’n lekker sappig stukje Vlaamse cinema dat ons Nederlanders goed smaakt.

De film is gebaseerd op het gelijknamige boek van Dimitri Verhulst. Dat was, ook in Nederland, een flink succes en is nu – overigens sterk bewerkt – verfilmd door regisseur Felix van Groeningen, die bij het Filmfestival van Cannes de nodige publiciteit wist te verkrijgen door de wedstrijd naaktfietsen uit de film in levenden lijve op de boulevard in Cannes te herhalen. Het verhaal gaat over de samenleving in de – wat we in Nederland zouden noemen – ‘kansarme’ achterstandswijken en speelt zich af in het fictieve Vlaamse dorpje Reetveerdegem.

We zien het verhaal van de film door de ogen van de jonge Gunther. Het gezin Strobbe, waarvan hij deel uitmaakt, wordt al schipperend bijeengehouden door Moeder Meetje. Haar volwassen zoons, waaronder Gunthers vader Celle, wonen nog bij haar in. Die zijn allen aan de drank, versieren aan de lopende band vrouwen, maar hun relaties lopen ook steeds weer stuk. Zij leven er vrolijk op los, verzuipen bijna al het geld en de deurwaarder is kind aan huis. De jonge Gunther is slim en beziet de wereld door zijn eigen ogen. Door zijn lage sociale afkomst heeft hij het moeilijk op school. Gunther wil niet zo eindigen als zijn vader en ooms. Hij wil ontsnappen aan het milieu dat hem naar beneden trekt. Voor hem hoeft het leven niet alle dagen carnaval te zijn. Kan hij daarin slagen en wie moet hem helpen?

Moeder Meetje blijft altijd kalm onder de uitspattingen van haar zoons. Het leven heeft haar gehard. Ze laat het maar een beetje lopen en probeert alles bij elkaar te houden. Zij schippert tussen alles door en weet zo te overleven. Zij ziet dat haar kleinzoon Gunther het in zich heeft om zich aan dit ‘droeve bestaan’ te onttrekken. Hoe moet deze vrouw, die zo door het leven is getekend, hem aan deze neerwaartse spiraal laten ontkomen? Gunthers vader Celle is een man van uitersten. Hij drinkt bovenmatig en is gek op vrouwen, bij voorkeur dronken cafébazinnen. Hij is een man van uiterste stemmingen: dan weer is het dansen en zingen, de volgende dag slaat hij alles kort en klein.

In het verhaal lopen verschillende tijdslijnen door elkaar. We volgen Gunther in zijn jonge jaren, maar eveneens als hij 28 is en aan zijn afkomst is ontsnapt. Hij is na 12 ambachten en 13 ongelukken redelijk terecht gekomen, heeft wel een kindje ergens gemaakt, maar is daarna met een andere vrouw gelukkig geworden. Hij wil schrijver worden en probeert zijn manuscript – waarin zijn ervaringen en familierelaas is neergelegd – gepubliceerd te krijgen. Telkens ontvangt hij afwijzende briefjes van uitgevers. Zal zijn boek met een rauwe, maar humoristische schets over de dorpse plattelandssamenleving uiteindelijk een plekje bij een uitgever weten te vinden?

De familiale setting staat uiteraard garant voor een boerenbont geheel met bijna Breugheliaanse toestanden. Dit is door de regisseur uitermate kleurrijk weergegeven en de gebeurtenissen volgen elkaar in soms wel erg hoog tempo op, zodanig dat de trein af en toe bijna in volle vaart over je heen raast. De manier waarop Gunther op zijn leven en zijn familie terugblikt, gaat gepaard met fraaie spot. De verpaupering en het – eufemistisch uitgedrukt – non-conformistisch gedrag, wordt scherp geobserveerd en becommentarieerd. Met rake humor en vaak milde spot en soms grote absurditeit wordt de draak gestoken met de levenswijze van zijn familie en de soms bizarre gebeurtenissen die hun treffen. In de ogen van de familie zelf is er overigens weinig mis, die vermaakt zich uitstekend. Lang leve de lol! De lokale bierdrinkwedstrijden, de wedstrijd naaktfietsen, de vreselijk kale buurtcafés, het is allemaal prima neergezet, maar soms ook wat uitvergroot. Een licht punt van kritiek is dat het accent wel zwaar op de rauwe grappen en grollen ligt. Die grappen zijn in dit milieu nu eenmaal niet subtiel en vaak weinig fijnzinnig, maar zo is het leven in die omstandigheden.

Naarmate het verhaal vordert krijgen meer serieuze aspecten en beschouwende trekjes een kans de film toch meer inhoud te geven dan alleen die kant van de rauwe volkse humor. Andere kanten van het familieleven krijgen dan meer aandacht, waardoor het verhaal toch nog wat diepgang krijgt die het nodig heeft. Het camerawerk is fraai, de locaties zorgvuldig gekozen. Alle acteurs beelden met verve hun personages uit. Vooral het spel van Kenneth Vanbaeden (Gunther in zijn jeugd) is overtuigend, maar ook Valentijn Dhaenens beeldt hem eenmaal volwassen prima uit. Een speciale vermelding voor Koen de Graeve, die vader Celle wel heel levensecht vertolkt. ‘De helaasheid der dingen’ is een film met veel humor en nog veel meer vaart.

Rob Veerman

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 8 oktober 2009
DVD-release: 27 september 2016