De Schattenberg-Treasure Mountain (2007)

Regie: Monique Verhoeckx | 80 minuten | documentaire

Beeldend kunstenaar en filmmaker Monique Verhoeckx hield het met haar documentaire ‘De Schattenberg’ dicht bij huis. De moeder van de regisseuse hoorde bij de Nederlandse families die na de Indonesische onafhankelijkheid in kamp Westerbork werden geplaatst. Verhoeckx nam de inmiddels bejaarde Westerborkgangers mee naar het voormalig kamp en liet hen daar hun verhaal doen. In de documentaire worden deze verhalen afgewisseld met verhalen over astronomie en met archiefbeelden van het oude Indonesië. Het portretteren van de eigen familiekring houdt altijd weer risico’s in, en het lijkt erop alsof Verhoeckx deze niet goed heeft ingeschat. De verhalen die de sympathieke familieleden vertellen, zijn voor verwanten misschien wel interessant maar voor een neutrale kijker niet echt. Het zijn private snapshots van private levens, waarin opzienbarende gebeurtenissen nauwelijks voorkomen. Dat alles zou minder erg zijn, als de families wat opener zouden zijn over de tijd in het Jappenkamp in Indonesië. Het zou de kijker de gelegenheid geven om empathie te voelen voor de slachtoffers, waardoor je ook de andere lotgevallen met een meer geïnteresseerde blik bekijkt. Helaas doen de geportretteerden er grotendeels het zwijgen toe. Het contrast is dan ook groot als de familie in Westerbork een nazi-slachtoffer tegenkomt dat een verhaal vertelt dat meer indruk maakt dan alle Indische verhalen bij elkaar.

De telkens terugkerende astronomische metafoor werkt ook niet echt lekker. Omdat de maakster nooit helemaal duidelijk maakt wat ze met deze metafoor bedoelt, is het aan de kijker om te duiden. Dat valt nog niet mee. Duidelijk wordt dat de manier waarop astronomen en gewone stervelingen de geschiedenis reconstrueren, volstrekt verschillend is. Waar astronomen wetenschappelijk verantwoorde analyses maken om hun snapshots van het heelal te duiden, interpreteert de gewone sterveling zijn eigen snapshots op de meest subjectieve manier. Maar omdat de metafoor nooit wordt uitgewerkt, lijken al die astronomische wetenswaardigheden niet echt op hun plaats. Bovendien botst het verstandelijke concept met het al te menselijke onderwerp. Wat deze documentaire dan nog enigszins genietbaar maakt, is de creatieve vormgeving. Verhoeckx trekt de hele visuele trukendoos open, van ingekleurde archiefbeelden en over elkaar gelegde beelden tot kleurige computerbeelden.

Samen met de onheilszwangere muziek zorgt die visualisatie voor een paar prachtige sequenties, waarbij de kijker volop gelegen krijgt te associëren. Helaas worden deze stukken weer veel te snel ingeruild voor het gekeuvel van de Westerborkgangers. Zo is ‘De Schattenberg’ een documentaire die je graag goed zou willen vinden (al is het maar voor die sympathieke families) maar die voor een groot deel niet weet te boeien. De methode Verhoeckx werkt ongetwijfeld beter als het onderwerp zich verder van het huis van de maakster bevindt, zodat deze de impact beter kan inschatten. Nu is ‘De Schattenberg’ niet veel meer dan een familiealbum. Een stijlvol familiealbum, dat wel.

Henny Wouters

Waardering: 2

Bioscooprelease: 28 augustus 2008