De Ziener (1998)
Regie: Gerrit van Elst | 85 minuten | drama | Acteurs: Porgy Franssen, Carine Crutzen, Gijs Naber, Elizabeth Hoytink, Liz Snoyink
Ter gelegenheid van het honderdste geboortejaar van de Nederlandse schrijver Simon Vestdijk (1888-1971), werden in 1998 drie films uitgebracht, gebaseerd op enkele van zijn bekendste romans. De titels: ‘De ziener’ (Gerrit van Elst), ‘Het glinsterend pantser’ (Maarten Treurniet) en ‘Ivoren wachters’ (Dana Nechushtan). Hoewel ze alledrie in première zijn gegaan op het Nederlands Film Festival, zijn ze daarna enkel op tv vertoond. Na veertien jaar zijn ze nu ook eindelijk op dvd verkrijgbaar.
In ‘De ziener’ maken we kennis met Pieter le Roy (Porgy Franssen), een wat sullige werkloze postzegelverzamelaar die nog bij zijn moeder woont. ’s Nachts gaat Le Roy er graag op uit om vrijende paartjes te begluren. Zijn grootste geluk – gezien worden en zich zo deelgenoot voelen van het vrijende stel – loop steevast uit op een aframmeling. Wanneer juffrouw Rappange (Carine Crutzen), een lerares Frans van midden dertig, een kamer huurt bij Le Roy en zijn moeder in huis en daar een leerling ontvangt voor bijles, wil Le Roy niets liever dan het stel samenbrengen om zo te delen in hun geluk.
In tegenstelling tot Nechushtan en Treurniet, laat regisseur Gerrit van Elst zijn film wél afspelen in de tijd waarin het boek is verschenen: de jaren vijftig van de twintigste eeuw. Dat kon ook haast niet anders, vanwege de kleinburgelijkheid waar het verhaal op drijft. Hoewel het volstrekt niet ongebruikelijk was voor een lerares om leerlingen thuis te ontvangen voor bijles, is men maar wat vatbaar voor de roddels die Le Roy per anonieme brief de wereld in helpt over een mogelijke verhouding tussen juffrouw Rappange en haar leerling Dick Thieme Bakker (Gijs Naber). Er wordt heel wat afgefluisterd en gespied en Van Elst weet dat genuanceerd in beeld te brengen.
Waar in het boek juffrouw Rappange eigenlijk niet om aan te zien is, heeft regisseur Gerrit van Elst (enigszins begrijpelijk) gekozen voor een aantrekkelijke actrice – Carine Crutzen in dit geval. Zij zet Rappange neer als een zelfbewuste, eigengereide jonge vrouw en dat komt de film zeker ten goede. Wanneer ze lucht krijgt van de roddels, besluit ze deze juist aan te wakkeren door met opgeheven hoofd met Dick over het schoolplein te paraderen. Waarop de directeur niet weet hoe snel hij op de bel moet drukken, bang als hij is voor een verslechterende reputatie van zijn school.
Le Roy ondertussen, is een interessant karakter. Hoewel misschien net iets te gemaniëerd gespeeld, weet Porgy Franssen hem als meelijwekkend figuur toch aimabel te maken. De vieze gluurder die hij aanvankelijk lijkt, blijkt bij nader inzien een man met een goed hart. Maar iemand die zich wat ongelukkig weet te uiten. Gijs Naber houdt zich heel aardig staande als de wat verlegen leerling die gaandeweg wint aan zelfvertrouwen. Al met al geeft ‘De ziener’ een mooi tijdsbeeld en een intrigerend verhaal. Of mensen hierdoor de aandrang gaan voelen om Vestdijk te lezen, valt echter te bezien. Daarvoor blijven de jaren vijftig wellicht toch net wat te belegen.
Wouter de Boer
‘De ziener’ verschijnt donderdag 20 september 2012 op DVD (Simon Vestdijk Filmselectie).