Dear Mandela (2011)

Regie: Dara Kell, Christopher Nizza | 92 minuten | documentaire

Toen Nelson Mandela in 1994 tot eerste zwarte president van Zuid-Afrika werd gekozen, stonden hij en zijn partij ANC voor een zware taak: ze hadden hen die geleden hadden onder het apartheidsregime, een beter leven beloofd. Cruciaal element in die belofte was een ambitieus plan waarin voor iedereen een degelijke woning is voorzien. Mandela trad in 1999 af, het ANC bleef aan de macht en bleef bij elke nieuwe verkiezingen huizen voor de armen beloven, maar van die gouden belofte is weinig terechtgekomen. Sterker nog, het aantal families dat in townships (sloppenwijken) leeft is sinds 1994 verdubbeld. Bovendien voert de overheid een uitzettingsbeleid, waarbij de sloppenbewoners met geweld uit hun onderkomens worden verdreven. Als gevolg van de ‘Sloppenwet’ is het bouwen van nieuwe nederzettingen echter verboden, waardoor veel townshipbewoners dakloos raken. Ze voelen zich verraden door het ANC en komen in opstand.

In de documentaire ‘Dear Mandela’ (2011) volgen filmmakers Dara Kell en Christopher Nizza drie jongeren die actief zijn binnen de in 2005 opgerichte organisatie Abahlali baseMjondolo (Zulu voor ‘Mensen van de hutten), die zich inzet voor het recht van arme mensen om hun eigen onderkomen te bouwen. Ze beroepen zich op de grondwet, waarin staat dat mensen niet zomaar uit hun hutten gezet mogen worden, laat staan dat de woningen zomaar van de ene op de andere dag van de aardbodem geveegd kunnen worden. De jonge student Mazwi, aidsactiviste Zama en winkelbediende Mnikelo verzetten zich kranig tegen de Sloppenwet, die ze beschouwen als een nieuwe vorm van apartheid, omdat deze de kloof tussen arm en rijk alleen maar groter maakt en dat is niet wat de politici van het ANC hen beloofd hebben. Ze stappen naar de rechter. Het verhaal neemt een dramatische wending wanneer gewapende mannen hun township Kennedy Road binnenvallen.

‘Dear Mandela’ verweeft op een geslaagde manier de mensenrechtenstrijd met drie persoonlijke verhalen van jonge mensen die nog vol ambitie, strijdlust en fanatisme zitten. De tijd van apartheid hebben ze zelf niet (of nauwelijks) meegemaakt; ze hebben erover gehoord van oudere familieleden of kennen de feiten uit schoolboeken. Slimme, leergierige jongens als Mazwi – in wie duidelijk een leiderstype schuilt – strijden in eerste instantie voor hun gedesillusioneerde en moegestreden ouders, die zich in het verleden al vaak genoeg hebben laten gelden, met name in hun strijd voor gelijke rechten. Waar de jongere generatie zich kritisch durft uit te laten over het ANC, is dat voor hun ouders een stap te ver. Een veelzeggende scène waarin de jonge Mazwi een menigte toespreekt, maakt dat meer dan duidelijk. Voor hen is het ANC toch nog altijd de partij die verandering heeft gebracht. Op papier toch althans.

Regisseur Dara Kell werd in 1980 geboren in Zuid-Afrika en heeft de stuiptrekkingen van de apartheid dus van dichtbij meegemaakt, evenals de geboorte van het nieuwe Zuid-Afrika in 1994. Door vrijwel de hele film een handheld camera te gebruiken, geeft Kell zijn kijkers het gevoel dat ze zelf deelgenoot zijn van de gebeurtenissen. Bovendien belicht hij het onderwerp niet alleen maar vanuit het oogpunt van de actiegroep; ook andere betrokkenen zoals ANC-politici en journalisten komen aan het woord. Kell weet met zijn film een mooie vergelijking te trekken tussen de jonge activisten en Nelson Mandela zelf. Een jongen als Mazwi toont hetzelfde pragmatische idealisme en dezelfde moed als ‘Madiba’ dat ooit deed. Met veel doorzettingsvermogen en nederigheid wist Mandela het onmogelijke te bereiken. Laten we hopen dat Mazwi ooit hetzelfde voor elkaar krijgt.

Patricia Smagge