Die Architekten (1990)

Regie: Peter Kahane | 102 minuten | drama | Acteurs: Kurt Naumann, Rita Feldmeier, Uta Eisold, Jürgen Watzke, Ute Lubosch, Catherine Stoyan, Christoph Engel, Werner Dissel, Wolfgang Greese, Hans-Joachim Hegewald, Karl-Ernst Horbol, Thomas Just, Markus Kissling, Roland Kuchenbuch, Andrea Meissner, Judith Richter, Jörg Schüttauf, Joachim Tomaschewsky, René Wünsch

De opnamen voor ‘Die Architekten’ begonnen op 2 oktober 1989, ruim een maand voor de val van de Berlijnse Muur. Voor de cast en crew was de bewuste 9e november een gewone werkdag. Men besloot om de radio en televisie uit te zetten om zich niet te laten afleiden door de onrust die heerste in Oost-Duitsland en zo niet achter op schema te raken. Zodoende hoorden de betrokkenen pas laat op de avond wat zich die dag in Berlijn had plaatsgevonden. Na de val van de muur werd ‘Die Architekten’ alsnog uitgebracht, in een uiteen gestorte en zoekende samenleving. Een ongunstige timing, zo bleek. Veel mensen in Oost- en in West-Duitsland hadden er geen trek in om nog herinnerd te worden aan de beklemmende, onderdrukkende maatschappij die de DDR was. Ze wilden vooruitkijken. In de film wordt geen enkele referentie gemaakt naar de onrust die in 1989 (het jaar waarin de gebeurtenissen in de film zich eveneens afspelen) opborrelde in de Oost-Duitse samenleving. Een gemiste kans, want ‘Die Architekten’ komt daardoor incompleet over. Wat overblijft is een aardig tijdsdocument waarin op treffende wijze geschetst wordt hoe de individuele kwaliteiten van mensen werden afgestompt om ze maar te laten conformeren aan de socialistische samenleving.

Daniel Brenner (Kurt Naumann) is een architect in het Oost-Duitsland van eind jaren tachtig. Ooit was hij een idealistische student, de beste van zijn klas. Maar het verstikkende politieke systeem in de DDR heeft Daniel in zijn greep. Inmiddels is hij 38 jaar oud, maar heeft hij nog altijd zijn dromen niet na kunnen streven. Groot is zijn verbazing dan ook wanneer hij een buitenkans krijgt aangeboden: hij wordt gevraagd een team van jonge, gepassioneerde architecten te leiden die een groot nieuw cultureel hart in de periferie van Berlijn mogen creëren. Daniel is uiteraard bijzonder enthousiast, net als zijn vrouw Wanda (Rita Feldmeier). Daniel trommelt zijn oude studiemaatjes op en begint voortvarend aan het project. Maar al snel blijkt dat het onmogelijk is om iets origineels en creatiefs te scheppen in een maatschappij die kunstenaars zo onder de duim houdt als Oost-Duitsland. Hij wordt gedwongen zich dusdanig te conformeren aan het systeem dat er niets overblijft van zijn oorspronkelijke plan. Alsof dat nog niet genoeg is, wordt het Wanda allemaal te veel om huisvrouw en moeder te spelen terwijl haar man volledig opgaat in zijn werk. Ze besluit hem te verlaten.

Het centrale thema in ‘Die Architekten’ is het afsterven van idealisme in een gesloten samenleving als de DDR. In het begin van de film zien we al dat Daniel uitgeblust en gedesillusioneerd is. Het unieke aanbod dat hij krijgt, wakkert het laatste beetje passie dat hij nog in zich heeft aan. Hij weet zelfs anderen aan te steken met zijn enthousiasme. De gedachte om iets van zichzelf, iets nieuws en innovatiefs, na te laten in het monotone, uniforme landschap van de DDR intrigeert hem en vormt de motor voor zijn inspiratie. Om zijn droom waar te maken, moet Daniel heel wat bergen verzetten. Het is niet eenvoudig om zijn superieuren ervan te overtuigen dat hij de ruimte moet krijgen om zijn gevoel te volgen. Maar na verloop van tijd komt hij erachter dat er niet tegen op te boksen valt: welke weg Daniel ook bewandelt, hij leidt altijd naar dezelfde grijze, saaie blokkendozen die de regering voor ogen heeft. Zijn drang om zich als individu te willen bewijzen, maakt van Daniel een menselijk karakter. Het conflict dat hij heeft met een maatschappij waarin men ernaar streeft ieder mens te willen vormen tot een uniforme massa zonder eigen wil, maakt ‘Die Architekten’ intrigerend. De conflicten die de personages onderling hebben (de architecten die allen op hun eigen manier op het systeem reageren, Wanda die haar heil elders zoekt) zijn in dat licht gezien volkomen begrijpelijk. Dat geldt zelfs voor de manier waarop Daniels superieuren zich opstellen: zij doen ook maar wat hen opgedragen wordt door het systeem.

Dat regisseur en schrijver Peter Kahane en coscenarist Thomas Knauf hun boeiende boodschap verpakken in een clichématig verhaal is jammer. ‘Die Architekten’ is bovendien aan de langdradige kant, wat ook komt doordat de emoties van de betrokkenen weggemoffeld worden. Natuurlijk heeft dat te maken met het feit dat het er gewoon zo aan toe ging in de DDR, maar het komt de geloofwaardigheid van een aantal scènes in deze film (bijvoorbeeld die waarin Daniel en Wanda ruzie hebben met elkaar, maar waar wij als kijker weinig van meekrijgen omdat er weinig te zien valt) niet ten goede. De personages, degelijk maar kleurloos gespeeld door de acteurs, komen dan ook kil en afstandelijk over: we weten niet hoe ze zich echt voelen. We kunnen het wel afleiden uit hun gedrag, maar vóelen doen we het niet. De algehele sfeer van de film (beelden, muziek) is kil en koel, wat ook niet bijdraagt aan ons vermogen om mee te leven met de personages. ‘Die Architekten’ is een film waarvan het achterliggende idee intrigeert, maar die in uitwerking tekortschiet. Warmte en medeleven zijn ver te zoeken, evenals spanning. Wat rest is een degelijk gemaakt drama dat ons een aardig tijdbeeld voorschotelt maar ons maar niet wil raken.

Patricia Smagge