Die Frau mit den 5 Elefanten – The Woman with the 5 Elefants (2010)

Regie: Vadim Jendreyko | 93 minuten | documentaire | Acteurs: Svetlana Geier, Anna Götte, Hannelore Hagen, Jürgen Klodt

Ooit wel eens afgevraagd hoeveel werk er schuilgaat achter je boekenkast? Hoeveel uren ijverige vertalers hebben besteed aan het vertalen van het oeuvre van al die grootse schrijvers? In de documentaire ‘Die Frau mit den 5 Elefanten’ (2010) van Vadim Jendreyko staat zo’n vertaler eens in de schijnwerpers. Svetlana Geier (86) vertaalt al ruim vijftig jaar vanuit het Russisch naar het Duits. De vijf olifanten uit de titel van de documentaire zijn de vijf vuistdikke meesterwerken van Fjodor Dostojevski, die ze al meerdere malen vertaald heeft. Samen met Frau Hagen, die de teksten voor haar uittypt, en Herr Klodt, een pietje precies die elk woord nogmaals met haar doorneemt, completeert ze de boeken. De film lijkt zich aanvankelijk vooral op de noeste vertaalarbeid van het gebochelde oude vrouwtje te richten, maar al snel blijkt dat het vooral een portret is van een vrouw die een opmerkelijke levenswandel kende. Svetlana Geier werd in 1923 als Svetlana Michailovna Ivanova geboren in Kiev (Oekraïne). Haar leven werd op z’n kop gezet toen haar vader gearresteerd werd door Stalins geheime dienst. Ook al werd hij uiteindelijk – als een van de weinigen – vrijgelaten, hij bleek dusdanig verzwakt te zijn dat hij een half jaar later toch zou komen te overlijden. In de laatste maanden van zijn leven werd hij verzorgd door zijn enige dochter, toen zestien jaar oud.

Het overlijden van haar vader viel samen met de inval van de nazi’s in Oekraïne. Terwijl de joden werden afgeslacht in Babi Yar, keerden de kansen voor Svetlana. Haar goede schoolrapporten en haar kennis van de Duitse taal brachten redding. Ze moest daarvoor wel voor de nazi’s gaan werken, op kantoor bij een bedrijf dat bruggen bouwde. Toen de Duitse troepen in 1943 bij Stalingrad een nederlaag leden, stond ze voor een lastige keuze: in haar vaderland werd ze gezien als een collaborateur, en studeren in de Sovjet-Unie zat er niet meer in voor de nog altijd pas negentienjarige Svetlana, dus er zat niets anders op dan naar Duitsland te gaan. Haar moeder, die niet bij de ‘moordenaars van haar vader’ wilde leven, ging met haar mee. Natuurlijk ging dat niet zomaar en belandden beide vrouwen in een werkkamp voor Oost-Europeanen in Dortmund, maar de vriendschappen die Svetlana eerder had opgedaan, kregen haar en haar moeder al na een half jaar vrij. Aan de universiteit van Freiburg kon ze haar gedroomde studie literatuurwetenschappen volgen. Ze zou de rest van haar leven in de zuid-Duitse stad blijven wonen en een grote carrière als vertaalster opbouwen.

‘Die Frau mit den 5 Elefanten’ blikt terug op het leven van deze bijzondere vrouw. Bovendien volgt Jendreyko Svetlana als zij aan de zijde van haar kleindochter Anna voor het eerst in 65 jaar terugkeert naar haar geboortegrond. Zo wil ze nog eenmaal voor ze sterft water drinken uit de zelf gegraven waterput nabij hun vroegere vakantiehuis. Maar na al die jaren is het lastig om de precieze plek terug te vinden. Haar gedachten zijn bovendien bij haar zoon Johannes, die thuis in Freiburg in het ziekenhuis ligt en met wie het niet goed gaat. Toch houdt deze oude vrouw zich sterk. Ze put kracht uit taal en literatuur, zaken die haar haar hele leven hebben geholpen het hoofd boven water te houden. Ze verwondert zich over de verschillen in de Russische en de Duitse grammatica en komt met fraaie volzinnen op de proppen die niet zouden hebben misstaan in een roman van Dostojevski. Een film over een oude dame die Russische literatuur vertaald naar het Duits, echt spannend klinkt het niet. Toch weet ‘Die Frau mit den 5 Elefanten’ de volledige anderhalf uur de aandacht vast te houden. Dat is vooral te danken aan de innemende Svetlana Geier, die mooi kan vertellen over taal, literatuur en haar bijzondere eigen leven. De documentaire is wat aan de trage en soms ook zware kant. Gelukkig zorgen Svetlana’s interacties met de muggenziftende Herr Klodt voor verfrissende luchtige momenten.

Patricia Smagge