Do the Right Thing (1989)

Regie: Spike Lee | 120 minuten | drama, komedie | Acteurs: Danny Aiello, Ossie Davis, Ruby Dee, Richard Edson, Giancarlo Esposito, Spike Lee, Bill Nunn, John Turturro, Paul Benjamin, Frankie Faison, Robin Harris, Joie Lee, Miguel Sandoval, Rick Aiello, John Savage, Samuel L. Jackson, Rosie Perez, Roger Guenveur Smith, Steve White, Martin Lawrence, Leonard L. Thomas, Christa Rivers, Frank Vincent, Luis Ramos, Richard Habersham, Gwen McGee, Steve Park, Ginny Yang, Sherwin Park, Shawn Elliott, Diva Osorio, Chris Delaney, Angel Ramírez, Sixto Ramos, Nelson Vasquez, Travell Lee Toulson, Joel Nagle, David E. Weinberg, Yattee Brown, Mecca Brunson, Shawn Stainback, Soquana Wallace, Erik Dellums, Leland Hardy, Garry Pastore, Nicholas Turturro

Het was de film die Barack en Michelle Obama zagen tijdens hun allereerste afspraakje: ‘Do the Right Thing’ (1989). Het tweetal kennende zal de keuze niet voor niets op deze film gevallen zijn. Spike Lee wilde met zijn derde film (na ‘She’s Gotta Have It’ (1986) en ‘School Daze’ (1988)) een statement maken aangaande de rassenproblematiek in veel Amerikaanse steden. De film veroorzaakte een enorme controverse, omdat Lee het aandurfde om een dergelijk complex probleem aan te snijden, zónder dat hij daarbij impliceert de wijsheid in pacht te hebben. Er wordt niet met vingers gewezen, want iedere bevolkingsgroep maakt zich op de een of andere manier schuldig aan (het in stand houden van) vooroordelen, dat is wat hij probeert te zeggen. Ook zijn eigen volk, de Afro-Amerikanen, wordt een spiegel voorgehouden: zolang zij de vooroordelen blijven bevestigen dan hebben ze geen recht van spreken. Zijn gedurfde aanpak leverde Lee veel bewondering op: critici bestempelen ‘Do the Right Thing’ steevast als een van de beste films van de jaren tachtig en in het rijtje films met racisme als thema staat Lee’s meesterwerk op eenzame hoogte.

‘Do the Right Thing’ geeft zijn publiek gedurende 24 uur een inkijkje in de levens van de bewoners van een multiraciale wijk in Bedford-Stuyvesant, Brooklyn, New York. Het is de heetste dag van het jaar en de bedrukkende warmte heeft zo zijn effect op de mensen. Sal (Danny Aiello) is de eigenaar van Sal’s Famous Pizzeria, een plek waar mensen niet alleen komen om te eten maar die ook dienst doet als ontmoetingsplek. Sal heeft zijn zaak eigenhandig opgebouwd en wordt nu geholpen door zijn zoons Pino (John Turturro) en Vito (Richard Edson). Pino is een racist pur sang die geen mogelijkheid onbenut laat om de hoofdzakelijk zwarte clientèle van de pizzeria te schofferen. Zijn jongere broer is daarentegen kleurenblind. Sal zelf hangt er ergens tussenin. Ergens gelooft hij erin dat blank en zwart vreedzaam naast elkaar kunnen leven, maar de vooroordelen zijn nooit ver weg. Mookie (Spike Lee) is een zwarte twintiger die in dienst van Sal pizza’s rondbrengt in de buurt. Het liefst zou hij de lieve vrede bewaren, maar dat is niet altijd eenvoudig omdat hij aan de ene kant Pino’s racistisch gedoe aan moet horen en aan de andere kant zijn vriend Buggin’ Out (Giancarlo Esposito), die politieke boodschappen verspreidt, in toom moet zien te houden.

De buurt wordt verder bevolkt door heel wat kleurrijke (doch enigszins stereotype) figuren. Radio Raheem (Bill Nunn) is een grote, brede zwarte kerel die de buurt met zijn gigantische gettoblaster op de opruiende muziek van Public Enemy (‘Fight the Power’) trakteert. Tina (Rosie Perez) is Mookie’s Puertoricaanse vriendin, die zorgt voor hun kind. En dan is er nog Da Mayor (Ossie Davis), een oudere, onverbeterlijke alcoholist met een hart van goud die zijn uiterste best doet om het hart van de wijze Mother Sister (Ruby Dee) voor zich te winnen. De gebeurtenissen in de wijk worden van scherp commentaar voorzien door een drietal oudere mannen (Frankie Faison, Robin Harris en Paul Benjamin) en de dj van de lokale radiozender Mister Senior Love Daddy (Samuel L. Jackson). Terwijl de hitte naar een kookpunt stijgt, lopen de (onderhuidse) spanningen en irritaties in deze multiculturele smeltkroes hoog op. Zo hoog, dat een escalatie niet te vermijden is. In de pizzeria van Sal barst de bom, met als resultaat een dode man, een uitslaande brand en hordes ontevreden mensen. Uit pure wanhoop neemt Mookie een opmerkelijk en moedig besluit, maar of dat op dat moment het juiste is om te doen…?

‘Do the Right Thing’ laat zich niet gemakkelijk in een hokje stoppen. De film heeft niet echt een plot, maar is vooral een sfeerschets die kenmerken van diverse genres in zich verenigt. Er wordt een bijzonder ernstig probleem aangestipt, maar er is ook plaats voor humor (met name de weinig spraakzame Radio Raheem en de drie ‘wijze’ oude mannen zorgen voor de nodige hilariteit) en luchtige momenten. Lee presenteert het op een expressieve en kleurrijke manier, waarbij hij speelt met camerastandpunten en kaders. Die stijl, met schreeuwerige felle kleuren, zie je tegenwoordig niet veel meer. Desondanks staat ‘Do the Right Thing’ ook nu nog als een huis, omdat het thema zo tijdloos is. In veel films waarin rassenproblematiek wordt aangekaart, wordt de boodschap je door de strot geduwd. Het is dan ook een verademing dat Lee kiest voor een meer genuanceerde aanpak: hij oordeelt niet over wie goed is en wie slecht en doet het niet voorkomen alsof hij een antwoord heeft op alle problemen. Immers, als dat er was, waarom zou hij zijn film dan nog hoeven maken? In plaats daarvan hoopt hij bewustzijn te creëren bij alle betrokkenen. Dit is een gecompliceerd probleem, waarvoor de oplossing niet zomaar gevonden is. Niet voor niets haalt hij zowel Martin Luther King (die een vreedzame aanpak predikte) als Malcolm X (die geweld een toepasbaar middel vond als de situatie daarom vraagt) aan.

‘Do the Right Thing’ is een film die inslaat als een bom. Het ogenschijnlijk ontspannen begin is een voorbode voor de explosie die komen gaat. De krachtige soundtrack van onder anderen Public Enemy spreekt boekdelen, net als de directe benadering waar Lee voor kiest. Het acteerwerk is over de hele breedte sterk, met als uitschieters Danny Aiello en John Turturro. Maar ook Lee zelf houdt zich goed staande. Maar ‘Do the Right Thing’ ontleent zijn status als tijdloze neoklassieker toch vooral aan zijn lef om op onconventionele wijze de rassenproblematiek onder de aandacht te brengen. Lee had allang door dat je veel verder komt door de hand in eigen boezem te steken , dan door anderen de zwartepiet uit te delen en die zienersvisie wist hij ook nog eens te vertalen in een ijzersterke sfeerschets. Met recht een van de beste films uit de jaren tachtig!

Patricia Smagge

Waardering: 4.5

Bioscooprelease: 27 juli 1989
Bioscooprelease: 12 maart 2020 (re-release, 4K-restauratie)