Dolfijnen. Ontdek hun duistere kant (1999)

Regie: Paul Atkins | 53 minuten | documentaire

Zoals de titel al doet vermoeden: deze documentaire werpt een ander licht op culturele denkbeelden die al decennialang wijdverbreid zijn in de westerse cultuur en aanhang vinden in veel andere samenlevingen wereldwijd. Het beeld dat de gemiddelde dierenliefhebber van dolfijnen heeft, sluit meestal aan op het vertrouwde ‘Flipper-imago’: de dolfijn als een behulpzame mensenvriend die argeloze zwemmers in nood beschermt tegen gevaren als de schurkachtige haai. De knuffelbare zeezoogdieren zouden er verder het grootste genoegen in scheppen om bewonderende mensen te vermaken met hun speelse kunstjes of zich liefdevol te laten strelen door kleine kinderhanden. Het is een verdienste van ‘Dolfijnen’ dat de documentaire er wonderwel in slaagt om dit onrealistische beeld weg te nemen, zonder daarbij dolfijnen juist weer onnodig te demoniseren. Een wilde dolfijn is namelijk een heel ander dier dan de gedomesticeerde versie die we in dolfinariums aantreffen. Dat moet ook wel, want de wereldzeeën zijn complexe en woelige ecosystemen met veel gevaren en uitdagingen. Om hier te kunnen overleven, moet je als diersoort wel wat in je mars hebben, hetzij fysiek of cognitief. ‘Dolfijnen’ laat op een pakkende manier zien welke overlevingsstrategieën verschillende dolfijnensoorten overal ter wereld hebben ontwikkeld om de concurrentie altijd een stapje voor te blijven. We zien bijvoorbeeld hoe bepaalde dolfijnengroepen in de Amerikaanse staat South Carolina in een ondiepe riviermonding een unieke jachtstrategie hebben ontwikkeld. Ze drijven een school vissen het land op, om zich vervolgens zelf kortstondig op het land te werpen waar ze hun geliefkoosde maaltijd buitmaken. Een heel verschil met de jachtstrategie van zwartgestreepte dolfijnen, die scholen ansjovis opjagen tot de visjes een grote bal vormen. Daarna is het voor de individuele dolfijnen vaak een koud kunstje om de vissen te pakken te krijgen en hun buiken rond te eten.

Ook de vreeswekkendste van alle dolfijnen, de imposante orka, komt in deze documentaire aan bod. We zien hoe de zwart-witte reuzen vakkundig een bruinvis te grazen nemen en uiteindelijk verslinden. Het stuk over de orka zal zeker niet voor iedere kijker geschikt zijn, want de documentaire toont de dieren zoals ze in het wild zijn: intelligente, sociale en complexe wezens, maar ook meedogenloze jagers met een brute kant. Sowieso valt het op dat dolfijnen – relatief gezien de dieren met de grootste herseninhoud – in veel gedragstechnische opzichten overeenkomsten vertonen met mensen en mensapen. Ze zijn sociaal, coöperatief, zijn zich bewust van hun eigen identiteit en kunnen probleemoplossend denken. Maar daarnaast komen zaken als infanticide, verkrachting en moord (doden zonder honger als primaire reden) ook in de dolfijnenwereld wel eens voor. Een zeldzaam gegeven in de dierenwereld. We zien zelfs hoe mannetjestuimelaars in Australië vrouwtjes als het ware gijzelen om te verzekeren dat andere mannetjes geen kans krijgen om de geschaakte geliefden voor zich te winnen. ‘Dolfijnen’ laat op een begrijpelijke manier zien hoe complex het gedragsspectrum van veel dolfijnensoorten wel niet is. Het geheel wordt narratief gedragen door de prettige stem van de bekende acteur Stacy Keach.

Visueel gezien zijn er de laatste jaren zeker spectaculairdere en sensationelere natuurfilms dan ‘Dolfijnen’ verschenen. Maar desondanks weet deze documentaire zich te onderscheiden door zijn informatieve meerwaarde. Iedereen die nog verknocht is aan Flipper zal na het aanschouwen van deze documentaire met andere ogen naar onze gevinde vrienden uit de zee kijken. De dolfijn blijft een intelligent en innemend dier, maar is daarnaast ook een perfect roofdier dat elke kans moet aangrijpen om te kunnen overleven in een complexe, vaak brutale wereld die hemelsbreed verschilt van de onze.

Frank Heinen