Dollar (1938)

Regie: Gustaf Molander | 75 minuten | drama, komedie | Acteurs: Ingrid Bergman, Georg Rydeberg, Tutta Rolf, Kotti Chave, Birgit Tengroth, Håkan Westergren, Edvin Adolphson, Elsa Burnett, Margareta Bergfeldt, Sven Björklund, Millan Bolander, Gösta Cederlund, Erland Colliander, Nils Dahlgren, Ernesto Dethorey, N. Dickson, Aina Elkman, Ingrid Envall, David Erikson, George Fant, Wilhelm Haqvinius, Hester Harvey, Axel Högel, Helge Kihlberg, Allan Lindner, Yngve Nyqvist, Erik Rosén, Carl Ström, Silvia Zelazowsky

Als het aan de grote bazen in Hollywood had gelegen, dan had Humphrey Bogart in ‘Casablanca’ (1942) geschitterd naast Ingrid Berriman. Of Alfred Hitchcock had de hoofdrollen in ‘Notorious’ (1946) gegeven aan Cary Grant en Ingrid Lindstrom. Maar Ingrid Bergman was niet op haar mondje gevallen en weigerde een andere naam aan te nemen toen zij naar Hollywood werd gehaald. Ze had er hard genoeg voor moeten werken om onder haar eigen naam in Europa als actrice aan de bak te komen en droeg haar naam met trots. Producer David O. Selznick, die haar had ‘ontdekt’ voor de Amerikaanse markt, stelde haar verder voor om haar gebit te laten corrigeren en haar wenkbrauwen te laten epileren. Bergman peinste er niet over en dreigde terug te gaan naar Zweden als ze daartoe gedwongen werd. De enige eis die ze wilde overwegen was om wat kilo’tjes af te vallen (met haar 1.75 meter en vrouwelijke vormen was Bergman een reus en een bezienswaardigheid in Hollywood), maar de actrice had in feite lak aan ijdelheid en zat binnen de kortste keren alweer aan de koekjes en het ijs…

Enkele jaren voordat ze werd onderworpen aan de normen en waarden van Hollywood schitterde Ingrid Bergman in de Zweedse relatiekomedie ‘Dollar’, in de stijl van de Amerikaanse screwball-komedies maar dan realistischer en intelligenter. Bergman speelt de populaire actrice Julia Balzar, getrouwd met zakenman Kurt (Georg Rydeberg), maar eigenlijk gek op een van zijn beste vrienden, de gokverslaafde Louis Brenner (Kotti Chave). Kurt vindt op zijn beurt troost bij Katja von Battwyhl (Birgit Tengroth), die getrouwd is met de adellijke Ludwig (Håkan Westergren). Die heeft stiekem een oogje op Sussi (Tutta Rolf), de echtgenote van Louis. De stellen flirten openlijk met elkaars partner, maar waarom ze dat doen weet eigenlijk niemand. Ze doen elkaar er in feite alleen maar pijn mee. Wanneer blijkt dat Kurt een rijke tante heeft uit de VS, die wellicht zijn noodlijdende bedrijf van faillissement kan redden, besluiten ze haar te ontmoeten in een luxueus skioord. Deze miss Johnston (Elsa Burnett) blijkt een doortastende dame die denkt dat ze met haar dollars alles voor elkaar weet te krijgen. Ze zet de stellen tegen elkaar op, met alle gevolgen van dien. Maar Johnston ontdekt al gauw wat haar eigen zwakheden zijn, met dank aan de nuchtere dokter Jonson (Edvin Adolphson).

‘Dollar’ heeft zijn oorsprong als toneelstuk in drie akten, geschreven door Hjalmar Bergman en voor het eerst op de planken gebracht in 1926. Stina Bergman (beiden overigens geen familie van elkaar of van Ingrid) verwerkte het tot een script, waar Gustaf Molander mee aan de slag kon. De regisseur zocht enkele van de beste acteurs uit het Zweden van de jaren dertig bijeen voor deze ensemblefilm, die wat moeite heeft om op gang te komen. De belangrijkste oorzaak is dat er erg veel personages zijn en het in het begin een zoekplaatje is; wie is wie en wie hoort er bij wie? Zodra een en ander zich uiteen heeft gezet, kan de pret beginnen. Hoewel, pret… écht grappig is deze film niet. Er worden volwassen problemen zoals trouw en ontrouw, lust en hebzucht aangesneden. Alleen de manier waarop de personages daarmee omgaat, is verre van volwassen. Ze spelen met elkaars gevoelens alsof het een lieve lust is. En dat maakt het in zekere zin grappig. Wie verder kijkt ontwaart een strijd die in de eerste helft van de twintigste eeuw erg actueel was; die tussen het socialisme en het kapitalisme (hier gepresenteerd in de persoon van de spilzuchtige en opportunistische Amerikaanse tante van Kurt). Liefde en vriendschap zijn niet te koop, dat is de (politieke) boodschap die ‘Dollar’ uit wil dragen.

Het acteerwerk is over het algemeen sterk, al focust de film zich vooral op de grote namen; Ingrid Bergman en in mindere mate Georg Rydeberg en Edvin Adolpson (die toen overigens een grotere ster nog was dan zijn vrouwelijkste tegenspeelster). Bergman, pas 23 jaar, speelt de pannen van het dak als de cynische en bij vlagen erg egocentrische Julia, die pas later ontdekt hoeveel pijn ze de mensen om haar heen met haar ongeneerde geflirt met Louis aandoet. Rydeberg, die in datzelfde jaar ook met Bergman speelde in ‘En Kvinnas ansikte’, is degelijk en Adolphson is intrigerend als de nuchtere dokter Jonson. Ook Tutta Rolf is sterk als de gekwetste Sussi die niets liever wil dan haar eigen man terug aan haar zijde en Julia uit haar leven bannen. De enige die minder sterk uit de hoek komen zijn Birgit Tengroth – al is haar rol niet zo groot – en Elsa Burnett. Beide dames dikken het drama teveel aan. Burnett overtuigt wat haar accent betreft nauwelijks als de rijke Amerikaanse. Jammer, maar geen man overboord. Daarvoor is er teveel tijd en energie in deze film gestoken. Elk personage leert zo zijn lesje, maar de wijze les die Burnetts personage leert is op z’n minst interessant te noemen, zeker in het politieke licht van eind jaren dertig. De prent oogt verder prachtig; cinematograaf Åke Dahlqvist heeft zijn inspiratie duidelijk gehaald uit het werk van Jean Renoir.

‘Dollar’ is een leuke, volwassen film over de relaties tussen mensen, een verfrissend Europees antwoord op de talloze en veelal voor elkaar inwisselbare screwball-komedies die in de jaren dertig en veertig in Hollywood werden gemaakt. De prent is vooral interessant voor diegenen die de jonge Ingrid Bergman in actie willen zien. Zij zullen absoluut niet teleurgesteld worden, Ingrid was hier al een geweldig actrice. ‘Dollar’ is dan wellicht geen klassieker, de moeite waard is ‘ie zeker.

Patricia Smagge