El abrazo de la serpiente (2015)

Regie: Ciro Guerra | 125 minuten | avontuur, drama, geschiedenis | Acteurs: Nilbio Torres, Jan Bijvoet, Antonio Bolivar, Brionne Davis, Yauenkü Migue, Nicolás Cancino, Luigi Sciamanna

De film ‘El abrazo de la serpiente’ van de jonge Colombiaanse regisseur Ciro Guerra – over een bijzondere ontmoeting tussen twee ontdekkingsreizigers en een sjamaan in de Colombiaanse Amazone – ging in Cannes in première en ontving lovende reacties en werd als eerste Colombiaanse film ooit voor een Oscar genomineerd.

De derde lange speelfilm van regisseur Guerra (‘Los viajes del viento’) is een hypnotiserende zoektocht door het Colombiaanse Amazonewoud. De persoonlijke en spirituele reis die de hoofdpersonages maken, voert het publiek per kano langs wonderschone maar ook gruwelijke plekken en episodes uit Colombia’s vroeg twintigste-eeuwse geschiedenis.

Begin vorige eeuw troffen de Duitse ontdekkingsreiziger Theo en zijn lokale gids Manduca in de Colombiaanse jungle Karamakate, een jonge dolende sjamaan en enige overlevende van zijn stam. Theo verblijft al langer in het gebied, maar is ziek en op zoek naar hulp in de vorm van een zeldzame, geneeskrachtige plant, de yakruna. Hoewel de gekrenkte Karamakate aanvankelijk niets op heeft met de westerse Theo en de geassimileerde Manduca, besluit hij het tweetal toch te hulp te staan, in de hoop overlevende stamgenoten te vinden.

Afgewisseld met dit verhaal vertelt ‘El abrazo de la serpiente’ een vergelijkbare geschiedenis die zich enkele decennia later afspeelt, waarin de jonge Evan, wederom op zoek naar de yakruna, de oudere Karamakate ontmoet. Hun tocht – op zoek naar yakruna en de verloren herinneringen van Karamakate – leidt opnieuw langs dezelfde plekken uit de geschiedenis. De film is gebaseerd op dagboeken van de Duitse etnoloog Theodor Koch-Grünberg en de Amerikaanse etnobotanist Richard Evans Schultes, geschreven in respectievelijk 1909 en 1940.

De oogverblindende film is als een reis langs de imperialistische gruwelen die het binnenland van Colombia hebben getekend – van rubberplantages tot helse missieposten waar het slechtste van twee werelden samenkwam. De inheemse bevolking werd in plaats van beschermd door de staat waar zij onvrijwillig deel van uitmaakten, uitgebuit, misbruikt of gedwongen ‘geciviliseerd’. Begrijpelijk is daarom de afwezigheid van nationale sentimenten bij de inheemse bevolking in de film. Het construct ‘Colombia’ bestaat voor hen niet. Tegelijkertijd is de film zelf, anno 2016, wel degelijk een Colombiaans product, van een land dat antwoorden probeert te vinden op vragen over de natie. Wat verbindt de stedelijke Colombiaan met de inheemse bewoner van de Amazone?

Het is dan ook niet alleen een antikoloniale aanklacht, de film gaat meer over de botsing tussen beschavingen, en wat we juist van elkaar kunnen leren. Over het recht op vooruitgang en ontwikkeling voor álle volkeren, met behoud van en respect voor geschiedenis en voorouder, en tegelijkertijd het ‘terugvinden’ van de spirituele wereld voor wie er zo van vervreemd is.

Het adembenemend mooie, zilverachtige zwart-wit waarin de film geschoten is, kan gelden als een metafoor voor de vele tegenstellingen die de film behandelt. Empathie versus haat, oud versus nieuw, schuld versus vergeving, maar ook de tegenstelling van de rede van de westerling versus de spiritualiteit van de inheemse. Het zwart-wit speelt ook met vooroordelen en aannames; verbeeld je je een jungle immers niet automatisch in felle kleuren? Die vooraanname zul je moeten bijstellen.

Guerra houdt met de film niet alleen de Colombiaan een spiegel voor; elke kijker wordt gedwongen op zijn eigen leven en wereldbeeld te reflecteren. Er vormt zich, zonder romantische of gemakzuchtige aannames, een bewustwording, dat ons eigen denken niet de waarheid in pacht heeft. En ook dat mensen met compleet verschillende wereldbeelden, elkaar toch kunnen vinden in medemenselijkheid. Het maakt ‘El abrazo de la serpiente’ tot een historisch, psychologisch en cinematografisch meesterwerk.

Ruby Sanders

Waardering: 4.5

Bioscooprelease: 31 maart 2016
DVD-release: 23 augustus 2016