En passion – The Passion of Anna (1969)
Regie: Ingmar Bergman | 101 minuten | drama | Acteurs: Max von Sydow, Liv Ullmann, Bibi Andersson, Erland Josephson, Erik Hell, Sigge Fürst, Britta Brunius, Lars-Owe Carlberg, Malin Ek, Barbro Hiort af Ornäs, Svea Holst, Marianne Karlbeck, Annika Kronberg, Brita Öberg, Brian Wikström, Hjördis Petterson
Max von Sydow (1929) is een van de weinige acteurs die zowel god als de duivel speelde, in respectievelijk ‘The Greatest Story Ever Told’ (1965) en ‘Needful Things’ (1993). Al meer dan vijf decennia staat de Zweed met het imposante gestalte en dito uitstraling aan de top. Wat bovendien bijzonder is, is dat hij zijn werk als internationale topacteur in Hollywood weet te combineren met een stevige basis in het onafhankelijke (Europese) arthousecircuit. Von Sydow werd gelanceerd door Ingmar Bergman, met wie hij uiteindelijk maar liefst dertien films zou maken. De eerste in een lange reeks was ‘Det Sjunde inseglet’ (The Seventh Seal’, 1957). waarin hij de ridder speelde die schaakte met de dood. In de jaren die volgden zou Von Sydow met regelmaat het alter ego spelen van de vermaarde regisseur, waaronder in het gelaagde, zwaarmoedige en complexe relatiedrama ‘En passion’ (‘The Passion of Anna’, 1969).
Net als zijn voorgangers ‘Vargtimmen’ (‘Hour of the Wolf’) en ‘Skammen’ (‘Shame’, beide 1968) speelt ook ‘En passion’ zich af op een klein, afgelegen eiland voor de Zweedse kust. Andreas (Max von Sydow), die gescheiden leeft van zijn vrouw, is een eenzame en sobere man die zich afzijdig houdt van zijn buren en zich volledig op zijn werk stort. Zijn eenzijdige leven wordt danig overhoop gegooid wanneer de mysterieuze weduwe Anna (Liv Ullmann) zijn leven binnenstapt. Anna probeert zichzelf ervan te overtuigen dat ze een goed huwelijk had, maar Andreas ontdekt dat niets minder waar is. Wanneer ze per ongeluk haar tas bij hem achterlaat, komt hem een brief onder ogen waarin haar man probeert een einde te maken aan het huwelijk. Na een mislukte romance met Anna’s vriendin, de getrouwde Eva (Bibi Andersson), besluit Andreas het toch maar te proberen met Anna. Hun beider verleden drukt echter een enorm stempel op de manier waarop ze nu naar liefde en relaties kijken. Ondertussen veroorzaakt een psychopaat onrust op het eiland door brand te stichten en vee af te slachten.
Dit relationele drama van Ingmar Bergman draait hoofdzakelijk om de complexe, vaak onpeilbare personages. Hun doen en laten kan op verschillende manieren geïnterpreteerd worden. Dat hangt vooral af van de persoonlijke standpunten van de kijker. Om dat nog maar extra te benadrukken onderbreekt Bergman zijn film tot vier keer toe, om zijn vier centrale acteurs (naast VonSydow, Ullmann en Andersson is er Erland Josephson als Eva’s echtgenoot Elis) uit te laten leggen waarom hun personage op een bepaalde manier handelt. Bergman heeft ongetwijfeld de bedoeling gehad om een en ander te verduidelijken, maar deze onderbrekingen zijn onnodig en halen de kijker nodeloos uit het verhaal. Het komt bovendien geforceerd over, omdat je je constant bewust bent dat je naar een fictieve karakterschets zit te kijken. Je laten meeslepen door de verhaallijnen en de personages wordt je daardoor ook vrijwel onmogelijk gemaakt en dat is jammer. De regisseur is zelf ook alom aanwezig, doordat hij zijn film hier en daar onderbreekt met een voice-over, door hem zelf ingesproken, waarin hij vanuit zichzelf observeert wat er gebeurt. De afstand die hierdoor ontstaat tussen kijker en personages is jammer genoeg onoverbrugbaar.
Wat vóór de film spreekt is het intelligente script, waarin Bergman onderzoekt hoe mensen steeds terugvallen in een bepaald gedragspatroon. Dat geldt voor alle vier de centrale personages, maar vooral voor Andreas en Anna. Hoewel ze proberen opnieuw te beginnen met hun leven en graag een nieuwe relatie willen oppakken, draaien ze steeds maar rond hetzelfde cirkeltje. Daarnaast laat Bergman veel ruimte over voor de eigen interpretatie van gebeurtenissen (bijvoorbeeld rond de mysterieuze psychopaat die het dorp teistert) en hoewel het jammer is dat er geen uitsluitsel over komt, wordt de kijker uitgedaagd zelf de puzzel op te lossen. Het onberispelijke en intense acteerwerk is indrukwekkend. Vooral Von Sydow weet mateloos te boeien als de op het oog simpele, maar onder de oppervlakte enorm complexe Andreas. Als klap op de vuurpijl trakteert ‘The Passion of Anna’ ons op de prachtige kleurenfotografie van Sven Nykvist. Het kleurenbad waarin de film gegoten is geeft volop warmte en de indringende close-ups trekken je toch weer dichter naar de personages toe.
En daarmee is gelijk het grootste manco van ‘The Passion of Anna’ blootgelegd. Want waar de acteurs en cameraman Nykvist enorm hun best doen om je als kijker naar de personages toe te trekken, stoot Bergman zelf je met zijn afstandelijke aanpak juist weer van hen af. De film heeft zeker te lijden onder dit gebrek aan balans. Wie er doorheen kan prikken zal beloond worden door een psychologisch uitdagend en intrigerend drama dat wellicht meer dan één kijkbeurt vergt om in zijn geheel tot zijn recht te komen.
Patricia Smagge
Waardering: 3