Encierro: Stierenrennen in Pamplona – Encierro: Bull Running in Pamplona (2012)

Regie: Olivier van der Zee | 76 minuten | documentaire

Wie denkt aan het Spaanse Pamplona, denkt vermoedelijk ook gelijk aan stieren. De Noord-Spaanse stad (gelegen in de regio Navarra) is jaarlijks het toneel van de San Fermínfeesten, een van 6 tot 14 juli durend eerbetoon aan de gelijknamige beschermheilige van die plaats. Voor de meeste locals en een groeiend legertje Spanjaarden en buitenlanders uit andere oorden is het stierenrennen het hoogtepunt van de festiviteiten. Elke dag worden om acht uur ’s ochtends zes stieren losgelaten in de nauwe straatjes van het stadscentrum van Pamplona, voorafgaan door een rennende menigte die met gevaar voor eigen leven voor de dieren uitloopt. Hoewel er in de loop der jaren opvallend weinig doden zijn gevallen tijdens het evenement, worden er elk jaar wel meerdere mensen door de angstige en opgefokte stieren op de horens genomen, meestal met een bezoek aan het ziekenhuis als gevolg. De stieren worden uiteindelijk richting de arena gevoerd, waar ze na de rituele slachting die in Spanje het stierengevecht heet een wisse dood sterven.

In ‘Encierro’ doet regisseur Olivier van der Zee een poging om de ziel van het stierenrennen en de beweegredenen van de deelnemers aan het evenement te ontleden. Al snel wordt duidelijk dat de encierros welhaast religieuze gevoelens losmaken bij de meeste deelnemers. Het evenement is volgens loper Paco Sánchez Montero een sociale happening, een stukje cultuurerfgoed dat al bestaat sinds 1591 en niet weg te denken is uit de harten van veel Spanjaarden. De vele foto’s en actiebeelden van het stierenrennen staan garant voor spectaculair kijkvoer en geven de kijker bij tijd en wijle het gevoel dat hij de stormachtige taferelen in de straten en nauwe steegjes van Pamplona van heel dichtbij meemaakt. Op zich is het ook een goede zaak dat Van der Zee meerdere deelnemers heel openhartig laat vertellen waarom het stierenrennen voor hen zo belangrijk is. Al luisterend krijg je toch de indruk dat het trotseren van de dolle stieren voor velen niet louter een puberale adrenalinekick is, maar ook een zelflouterende, soms haast metafysische en transcendentale ervaring wordt. Dat blijkt ook wel uit het fragment waarin we zien hoe de deelnemers aan de encierro allemaal een heiligenbeeldje kussen op de goede afloop. Het zou te gemakkelijk zijn geweest om die elementen te negeren en de stierenrenners collectief af te doen als een verzameling levensmoede idioten.

Toch vervalt ‘Encierro’ in het andere uiterste. Het stierenrennen neemt gaandeweg de documentaire steeds meer de vorm aan van een sacrale en culturele hoogmis. Nergens worden kritische vragen gesteld omtrent het dierenwelzijn of wordt ingegaan op het gruwelijke lot dat de toch al doodsbange stieren staat te wachten als ze de plaatselijke plaza de toros betreden na hun explosieve calvarietocht door de straten van Pamplona. De mededeling dat veel Spaanse stieren exclusief worden gefokt als vechtdieren, wezens dus die alleen worden geboren om uiteindelijk op bloederige wijze te sterven ter vermaak van een bescheiden deel van de Spaanse bevolking, wordt bijna achteloos tussen neus en lippen door gedropt. Erger nog is dat wel wordt vermeld dat stieren van nature vrij dociele en absoluut geen agressieve dieren zijn, maar dat er nergens serieuze morele vraagtekens worden gesteld bij de transformatie naar agressieve vechtstieren die de beesten uiteindelijk door de hand van de mens doormaken. Een gezonde dosis cultuurrelativisme hoeft niet altijd fout te zijn, maar in het geval van ‘Encierro’ leidt deze benadering tot een te rooskleurige en eenzijdige weergave van de werkelijkheid.

Hoewel ‘Encierro’ visueel dik in orde is en er bij tijd en wijle uitstekend in slaagt om de essentie van het stierenrennen vanuit het oogpunt van de deelnemers en liefhebbers in woord en beeld te vangen, mist de film de broodnodige balans. Tegenstanders van het stierenrennen komen niet aan het woord en vraagtekens bij de morele houdbaarheid van een evenement dat je ook kunt interpreteren als geïnstitutionaliseerde dierenmishandeling worden niet gesteld. Waarschijnlijk is het de insteek van de makers geweest om de encierros exclusief door de bril van de deelnemers te presenteren, maar een documentaire over een dermate gevoelig onderwerp verdient eigenlijk een wat meer veelzijdige benadering.

Frank Heinen

Waardering: 2.5

Bioscooprelease: 3 juli 2014
VOD-release: 9 oktober 2014
DVD-release: 9 oktober 2014