Erbarme dich – Matthäus Passion Stories (2015)

Regie: Ramón Gieling | 99 minuten | documentaire, drama | Met: Pieter Jan Leusink, Peter Sellars, Anna Enquist, Emio Greco

In ‘Erbarme Dich’ laat Gieling mensen aan het woord die op de een of andere manier een verhaal te vertellen hebben over hun connectie met Bachs Mattheüspassie. Dit alles wordt begeleid door een uitvoering van het stuk door Pieter Jan Leusinks Bach Choir & Orchestra in een verlaten kerk.

De motieven in ‘Erbarme Dich’ zijn, hoewel ze afkomstig zijn van heel uiteenlopende figuren (onder andere schrijfster Anna Enquist en danser Emio Greco), grotendeels overeenstemmend. Vaak gaat het enkel om de religieuze gevoelens die mensen hebben bij het beluisteren. Het verdriet om de dood van Christus en de schuld van de verantwoordelijkheid die elk mens in zijn dood zou hebben. Maar dieper dan dat gaan de interviews vaak om de betekenis van ontroering. Waarom raakt een bepaalde klank je? Hoe komt het dat muziek mensen zo kan ontroeren? De functie van de Mattheüspassie wordt door Peter Sellars, een van de geïnterviewden, uitgelegd als het bieden van troost. De opera geeft mensen het gevoel dat ze niet alleen zijn met hun verdriet en dat er bovendien mensen zijn die nog erger dan jij lijden. Muziek heeft op een onderbewust niveau een emotioneel raakvlak met het persoonlijke lijden van mensen, waardoor we verlichting voelen bij het luisteren.

‘Erbarme Dich’ is visueel mooi uitgevoerd. Door beelden van boksers en vrijpartijen de muziek te laten ondersteunen kunnen ook mensen die normaal gezien weinig voeling met klassieke muziek hebben een soort van herkenningspunt in de uiting van extreme emoties vinden. Dat maakt de muziek toegankelijker. Een hele mooie visuele anekdote, die verder niet van uitleg voorzien wordt (wat de scène enkel nog krachtiger maakt) laat een man zien die begeleid door de Mattheüspassie schallend uit twee boxen naar het graf van een overleden geliefde fietst.

‘Erbarme Dich’ heeft de kritiek gekregen te chaotisch te zijn. Dat is ook zo, maar eigenlijk is dat niet per se negatief. Waar het immers vooral om gaat is de kracht van deze opera en de universele boodschap die het uitdraagt. Om de manier waarop het mensen over de hele wereld geraakt heeft. Dat levert heel veel verschillende verhalen en herinneringen op, maar die rode lijn blijft constant.

Voor liefhebbers van de Mattheüspassie kan het interessant zijn te horen wat iemand anders precies zo mooi aan het stuk vindt of hoe ze ermee in aanraking gekomen zijn. Maar ook voor mensen die onbekend zijn met Bach kan deze film misschien een liefde laten ontluiken. Het is moeilijk naar klassieke muziek te luisteren als je er niet mee opgegroeid bent. Het gaat om leren luisteren. Het helpt daarbij enorm als iemand je aan kan wijzen wat voor waarde een stuk heeft, waar ‘m die schoonheid nu net in zit. Op die manier wordt misschien wel een poort opengezet voor nieuwe ontdekkingen. Dat is één van de belangrijkste dingen die een film voor iemand kan doen. Expert of leek, ga deze uitstekende documentaire dus vooral kijken.

Esca van Blarikom

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 26 februari 2015
DVD-release: 12 maart 2015