Être et avoir (2002)

Regie: Nicolas Philibert | 104 minuten | familie, documentaire | Met: Georges Lopez, de schoolkinderen van Saint-Etienne sur Usson

Wie de gangbare ellende van schoolfabrieken, metaaldetectoren en lerarentekort scherp op het netvlies heeft staan, stapt bij het zien van ‘Être et avoir’ in een warm bad van romantiek en nostalgie. Dit rustieke dorpsschooltje in de bergen van het Massif Central lijkt ons terug te voeren naar een Arcadische wereld toen alles nog in orde en onbedorven was. In plaats van de gebruikelijke beelden van een machteloze en half overspannen docent, bedreigd door kinderen en gebukt onder het bestaan, zien we de volmaakte schoolmeester aan het werk met zijn wolkjes van kinderen. De film wordt daarbij omlijst door drie opeenvolgende seizoenen, met indrukwekkende sfeerbeelden van dit verstilde stuk Frankrijk.

De filmcamera gaat volkomen op in het meubilair; noch Lopez noch de kinderen lijken zich er van bewust. Maker Philibert filmt zonder inmenging de traditionele manier van lesgeven van Lopez en de onbevangenheid van de kinderen. De film registreert aanvankelijk vooral de lotgevallen van de individuele kinderen, in de klas en thuis op de boerderij, maar verschuift gaandeweg naar de mens Lopez en zijn relatie met de kinderen. Als toeschouwer word je heen en weer geslingerd tussen ontroering en lachwekkende situaties. De film wint in de tweede helft aan diepte doordat we getuige worden van het onderliggende persoonlijke drama van sommige kinderen en dat van Lopez zelf. De individuele gesprekken tussen Lopez en de kinderen, en het definitieve afscheid aan het einde van de film blijven in het geheugen gegrift.

Daarmee lijkt ‘Être et avoir’ ook afscheid te nemen van de onschuld van een dorpsschool in een landelijke afgeschermde wereld. Niet alleen gaan de kinderen na de zomer naar de middelbare school in de ver weg gelegen stad, ook de dorpsschool zelf houdt spoedig op te bestaan in een platteland dat steeds verder ontvolkt raakt. Het laat bij de kijker een gevoel van melancholie achter; deze film zijn de laatste beelden van een wereld die verdwijnt. Tekenend daarvoor zijn de gebeurtenissen nadat de film uit kwam. Door het verpletterende succes ervan stroomden toeristen uit het hele land massaal naar Saint-Etienne sur Usson. Het grasveld voor de school werd omgetoverd tot parkeerterrein. Busladingen dagjesmensen achtervolgden de kinderen, bedelend om foto’s en handtekeningen. De ouders besloten daarop de kinderen zoveel mogelijk in huis te houden.

Endre Timar

Waardering: 5

Bioscooprelease: 27 maart 2003