Eureka (1983)

Regie: Nicolas Roeg | 124 minuten | drama | Acteurs: Gene Hackman, Theresa Russell, Rutger Hauer, Jane Lapotaire, Mickey Rourke, Ed Lauter, Joe Pesci, Helena Kallianiotes, Cavan Kendall, Corin Redgrave, Joe Spinell, Frank Pesce, Michael Scott Addis, Norman Beaton, Emrys James, James Faulkner, Ann Thornton, Emma Relph, John Vine, Tim Van Rellim, Ellis Dale, Lloyd Berry, Tom Heaton, Timothy Scott, Geri Dewson, Annie Kidder, Ian Tracey, Brad Sakiyama, Sandra Friesen, Raimund Stamm, Suzette Collins, Tommy Lane

‘Eureka’ laat zien wat geld doet met iemand en zijn omgeving. Regisseur Nicolas Roeg toont op onnavolgbare, soms onbegrijpelijke, wijze de anticlimax van iemand die, schijnbaar, het grootste geluk ter wereld heeft gevonden. De sterrencast tilt het niveau uiteindelijk naar een redelijke hoogte.

Oscarwinnaar Gene Hackman (‘The French Connection’, 1971) bezit ten tijde van de Tweede Wereldoorlog alles wat hij wenst. Hij is echter de eenzaamste mens op aarde. Zijn onbegrensde rijkdom heeft hem veranderd, gecorrumpeerd. Regisseur Roeg (‘Don’t Look Now’, 1973) slaagt erin om je te tonen hoe bankbiljetten een mens veranderen én wat het effect is van iemand die zijn ultieme levensdoel (te) vroeg bereikt. Geld bezitten resulteert in jaloezie. Mensen in de onmiddellijke nabijheid van de rijkaard leven in een zeepbel en andere kapers op de kust azen op de troon.

Roeg’s boodschap wordt uiteindelijk duidelijk, maar het verhaal van ‘Eureka’ heeft haken en ogen. Zo duurt het te lang voor je in de gaten krijgt waar de film naar toe wil. Komt mede door een bizar en surrealistisch begin. Voor sommigen zullen de eerste twintig minuten van ‘Eureka’ geniaal zijn, maar de meeste mensen zijn dan al afgehaakt. Roeg probeert je een kijkje te geven in de eendimensionale wereld van goudzoeker Hackman. Als een bezetene gaat hij elke dag opnieuw, vijftien jaar lang, op zoek naar het kostbare metaal. Hackman is overtuigt dat een eventuele vondst hem oneindig geluk brengt.

Na het lastig te bevatten begin, springt het verhaal ineens jaren verder en gaat door op een door Hackman gekocht eiland in de Caraïben. Goed uitgewerkt zijn Hackman’s zelfdestructie en de slechte relatie met zijn door en door verwende dochter. De rol van Hackman’s vrouw, die totaal geen vat heeft op haar man, blijft onderbelicht.

Hackman scoort een voldoende als eenvoudige man met grootse plannen en, later in de film, met zijn woede, zelfgenoegzaamheid en frustraties. Ook de aantrekkelijke Theresa Russell (‘Wild Things’, 1998) valt positief op als losgeslagen rijkeluisdochter. Zij is zo verwend, dat zij zich gemakkelijk lichamelijk laat gebruiken door haar vriend, Rutger Hauer. Hauer is weer eens de slechterik, deze keer een Fransman. Mickey Rourke (‘Sin City’, 2005) doet het goed, maar zijn zakenpartner Joe ‘Goodfellas’ Pesci is niet op zijn plaats als grote meneer die Hackman’s eiland wil hebben.

Roeg verhoogt het kijkplezier met enkele kenmerkende filmtechnieken. Zo gebruikt hij, met succes, het plotseling in- en uitzoomen op personen of landschappen om emoties te benadrukken. Daarnaast maakt Roeg gebruik van de gemankeerde montage zoals eerder te zien was in ‘Don’t Look Now’. De regisseur vermengt ogenschijnlijk onsamenhangende beelden die dramatiek en surrealisme benadrukken.

In ‘Eureka’ ontbreekt het bovendien niet aan seks en geweld. De eerder genoemde Russell toont haar vrouwelijke vormen om de haverklap en ook een seksueel getint intermezzo van een aantal blanke vrouwen met beschilderde eilandbewoners springt in het oog. Verder komt een moord aan het einde van de film zo gruwelijk in beeld dat je maag ervan omdraait. Een expliciete foto van de verminkte overledene komt daarna telkens in beeld in de afsluitende rechtszaak.

‘Eureka’ is een rare film. Het verhaal is bij tijd en wijlen onnavolgbaar, springt van de hak op de tak en duurt te lang. De afsluitende rechtszaak aan het einde van de film is overbodig. De sterke cast presteert in het algemeen voldoende, alleen Pesci valt uit de toon. Regisseur Roeg toont wel zijn originele manier van filmen. Speelfilm voor mensen met geduld en fantasie.

Robbert Bitter