Father and Son – Otets i syn (2003)
Regie: Aleksandr Sokurov | 84 minuten | drama, fantasie | Acteurs: Andrei Sjtsjetinin, Aleksej Nejmisjev, Aleksandr Razbasj, Fyodor Lavrov, Marina Zasukhina
In 2003 brak regisseur Aleksandr Sokurov met ‘Russian Ark’ wereldwijd door tot buiten het selecte filmhuispubliek. Die film, opgenomen als één ongeknipt camerashot, liet ook zien dat we hier met een unieke filmmaker van doen hebben. Na de dood van regisseur Tarkovski is hij, misschien samen met Béla Tarr representant van een zeer ongewoon soort cinema. Bedachtzame, dromerige en symbolische films waarin de plot en zelfs de psychologie van de spelers onbelangrijk zijn. In zijn films wordt een magisch-realistische werkelijkheid geschilderd, in vervreemdende maar fabelachtige beelden en met eeuwig terugkerende mythologische thema’s.
‘Father and Son’ is in vele opzichten een mythisch verhaal en doet denken aan een klassiek Griekse tragedie. Met opzet is de plek waar het verhaal zich afspeelt onbestemd gehouden. Het lijkt een Russische film, maar is deels in het mediterrane zonlicht van Lissabon opgenomen. De hoofdrolspelers hebben het fraai atletische uiterlijk van klassiek Griekse beelden. Ook in haardracht, kleding en inrichting van het huis zijn verschillende tijden door elkaar heen gebruikt; de film speelt ‘nu’ maar tegelijk ook weer niet. ‘Father and Son’ gaat over de hechte liefde tussen een vader en zijn zoon. Een band die bijna obsessief zorgzaam is, maar ook heen en weer slingert tussen haat en liefde; er wordt geknuffeld, maar ook gestreden. De beginscène is zeer indringend en voor veel westerse kijkers erg ongemakkelijk. Daarin troost de vader zijn zoon na een van zijn nachtmerries; een zeer fysieke troost – als een moeder die haar zoon tegen haar boezem klemt. Hoewel deze en andere scènes lijken aan te schurken tegen homo-erotische beelden (het leeftijdsverschil tussen vader en zoon is ook miniem) is dat iets wat Sokurov in alle toonaarden ontkent. Het raakt een gevoelige snaar in onze Angelsaksische cultuur waarin expliciete lichamelijke genegenheid tussen mannen direct in de categorie homoseksualiteit duikelt en daarmee voor de meeste mensen taboe is geworden.
Het mythologische element van ‘Father and Son’ bestaat wellicht uit de Spartaanse verhouding tussen hen en de subtiele onderlinge rivaliteit. Tweemaal refereert de regisseur aan de verhouding tussen God en Jezus Christus: “Een vader die zijn zoon liefheeft kruisigt hem. Een zoon die zijn vader liefheeft offert zich voor hem”.
In ‘Father and Son’ zijn vrouwen opvallend afwezig, zoals in het eerste deel van de trilogie ‘Mother and Son’ juist een vader geheel ontbrak. Toch speelt de vrouw een cruciale rol als een elementair gemis dat zowel bij de vader als de zoon herhaaldelijk opspeelt. Wat lang bijblijft van de film is de magische, plaatsloze en tijdloze sfeer die daarin wordt geschapen. De hele film is opgenomen in nostalgische warme sepia-achtige kleuren. Zelfs de kleding doet daarin mee. Het dromerige Portugese nazomerlicht doorspoelt alles met een weldadige melancholiek, dat prachtig tot zijn recht komt in de vele scènes op de metalen daken van de huizen. Aan de sfeer draagt ook bij dat bijna alle gesprekken in een fluisterende toon worden gevoerd, met vogels of een ruisgestoorde radio op de achtergrond. Jammer was dat er tweemaal een abrupte slecht geknipte overgang was tussen twee scènes, misschien lag dat een deze kopie van de film.
Bovenal gaat ‘Father and Son’ echter over afscheid nemen. De bijna onmogelijke maar onafwendbare scheiding tussen de vader en zijn zoon, maar ook het afscheid van een reeds lang overleden moeder of een op jonge leeftijd verdwenen vader. In de film dromen zowel vader als zoon na elkaar dezelfde droom; voor het eerst komt de ander in die droom niet langer voor. De losmaking is een pijnlijke. Vader en zoon houden elkaar vast en belemmeren ieders vrijheid, en weten dat ook. Een kantelmoment in de film is wanneer zoon Aleksej vertelt over zijn toekomstplannen in het leger en voorspelt dat zijn vader dan vrij is om te vertrekken en zal hertrouwen. De reactie van de vader is er een van ontroerde dankbaarheid; opluchting dat zijn zoon hem uiteindelijk zal loslaten. Dat naderende afscheid wordt symbolisch verbeeld door een plotseling invallende koude en vallende sneeuw; een beeld dat Sokurov vaker heeft gebruikt in eerdere films bij een afscheid tussen zoon en vader. In zijn film ‘The Second Circle’ (1990) doet hij dat op een huiveringwekkende inktzwarte wijze, maar hier is het veel milder van toon.
‘Father and Son’ won in 2003 tijdens het filmfestival van Cannes de FIPRESCI-prijs van de internationale filmkritiek. Een terechte erkenning voor de unieke zeggingskracht van het werk van Sokurov. Nu maar uitkijken naar het laatste deel van de trilogie: ‘Two Brothers and a Sister’.
Endre Timar
Waardering: 4.5
Bioscooprelease: 21 oktober 2004