Hard Times (1977)
Regie: John Irvin | 240 minuten | drama | Acteurs: Patrick Allen, Timothy West, Rosalie Crutchley, Jacqueline Tong, Michelle Dibnah, Richard Wren, Alan Dobie, Ursula Howells, Barbara Ewing, Edward Fox, Sean Flanagan, Harry Markham, Peter Martin
Waar Dickens’ verhalen ‘Oliver Twist’ en ‘Great Expectations’ zich meer concentreren op armoede en hoe kinderen zonder ouders moeten opgroeien, laat de schrijver in zijn boek ‘Hard Times’ meer de opvoeding van kinderen en de klassentegenstellingen zien. In de miniserie wordt door de personages zeer duidelijk gemaakt dat alleen je verstand volgen en je gevoelens geheel buiten beschouwing laten, geen goede gevolgen met zich mee brengen…
Vader Thomas Gradgrind (Patrick Allen) is volledig overtuigd dat kinderen gebaat zijn bij het leren van feiten en keurt fantasie en vermaak af. Met deze opvatting geeft hij les aan kinderen uit verschillende sociale lagen in een school. Maar ook bij het onderwijzen van zijn eigen kinderen Louisa (Jaqueline Tong) en Tom (Richard Wren) hanteert hij deze aanpak. Gradgrind is goed bevriend met fabrieksbaas Josiah Bounderby die dezelfde mening deelt.
Louisa en Tom hebben het niet makkelijk met de belerende opmerkingen van hun vader en Mr. Bounderby. Een flink contrast vormt de komst van het circuskind Sissy Jupe (Michelle Dibnah), dat Gradgrind in zijn huishouden opneemt. Ze slaagt er niet in om Gradgrinds lessen tot goed gevolg te volbrengen en wordt de steun en toeverlaat van Mrs. Gradgrind. Sissy behoudt haar karakter en ziet met lede ogen toe hoe Lousia en Tom helemaal meegaan in hun vaders opvatting, met verregaande gevolgen…
Het personage Thomas Gradgrind wordt in de eerste twee delen afgebeeld als een vrij koel en harteloos karakter. Een ironisch moment van de film is hoe Gradgrinds vrouw (Ursula Howells) op haar sterfbed afvraagt wat haar echtgenoot heeft vergeten bij te brengen aan de kinderen. Als kijker weet je natuurlijk lang het antwoord. De grote hamvraag is alleen: wanneer ziet Gradgrind het zelf in?
Patrick Allen vertolkt deze stijve realist op zodanige wijze dat je mededogen krijgt voor diens verkeerde perspectief van zaken. Tegenspeler Timothy West als de trotse Mr. Bounderby weet juist het tegenovergestelde te bereiken. Hij weet heerlijk irritant de continue herhalingen te brengen van zijn moeilijke jeugd en carrièreverloop, waardoor je makkelijk begrijpt waarom Louisa hem zo veracht. Jacqueline Tong weet goed de koele afkeer van Louisa te spelen als die op verzoek een kus van Bounderby ontvangt. Maar ook de ‘gewone’ kilheid van het personage in het dagelijkse leven brengt Tong geloofwaardig. Collega Wren als broer Tom slaagt er ook in om die ongewone koelte over te brengen.
De verhaallijn van de arbeider Stephen Blackpool (Alan Dobie) die een ‘verboden’ liefde koestert voor de zachte Rachel (Barbara Ewing), loopt eerst naast de gebeurtenissen van de Gradgrinds, maar wordt er langzaam aan in verweven. Met Blackpools verhaal krijg je weer een link met de lagere sociale klasse die moet opboksen tegen de betergestelden. Dobie heeft weliswaar in vergelijking met Allen, West en Tong minder speeltijd, maar zijn vertolking blijft wel hangen door de prachtige pijnlijke blikken die de acteur legt in zijn rol als Stephen. Waar de karakters zoals Tom en Mr. Bounderby een gebrek aan emotie hebben, beschikt Stephen er juist wel voldoende over.
Andere leuke rollen zijn er voor Edward Fox en Rosalie Crutchley. Fox speelt gedegen het karakter van parlementslid Mr. James Harthouse. Harthouse weet zich binnen te dringen in het leven van Mr. Bounderby en Louisa en heeft een verborgen agenda. Fox natuurlijke charme en vlotte babbel passen prima bij het personage. Fox’ collega Crutchley is vermakelijk als de weduwe en huishoudster Mrs. Sparzit. Vooral op de momenten wanneer Crutchley snode opmerkingen maakt over Louisa.
‘Hard Times’ is een aangenaam vierluik. Dit komt vooral doordat de personages niet cartoonesk worden neergezet door de cast. Het is voor je als kijker mogelijk om een emotionele binding te vormen met een van de vele karakters. Daarnaast hebben de makers knap met deze bewerking van ‘Hard Times’ een grijze en depressieve sfeer weten te creëren die compleet past bij dit verhaal van Dickens.
Ans Wijngaarden