Het zakmes (1992)

Regie: Ben Sombogaart | 90 minuten | drama, familie | Acteurs: Olivier Tuinier, Verno Romney, Adelheid Roosen, Genio De Groot, Beppie Melissen, Maxim Hartman, Samantha Angenent, Priscilla Blanken, Roel Dekker, Esther Gast, Sietze Greydanis, Karin van Holst Pellekaan, Jaap Hoogstra, Kees Hulst, Heleen Hummelen, Frits Jansma, Ellen Röhrman, Sarah Sijlbing, Sebastiaan Spaan, Maria Tap, Wil van der Meer, Almara van Gijn, Kirsten Wilkeshuis

‘Ik ben pas zes. Tom, ik heb je mes. Ik sla op de trom. Ik roep mijn vriend Tom. Ik heb je geschreven, gezocht in de stad. Ik heb iets van je, je weet wel wat. Ik zat in de trein, ik stond in de krant. Ik kon je niet vinden, dit is zo’n groot land.’ Een complete generatie Nederlanders en Vlamingen zal zich dit liedje woordelijk kunnen herinneren. De film ‘Het zakmes’ (1992), die door de VPRO ook als miniserie werd uitgezonden, hield begin jaren negentig zowel kinderen als hun ouders aan de buis gekluisterd. De avonturen van de door Olivier Tuinier – toen pas tien jaar! – op sublieme wijze vertolkte Mees Grobben spreken al die jaren later nog steeds tot de verbeelding. Een simpel gegeven wordt, dankzij de onweerstaanbare kinderlogica waarmee het verteld wordt, een meeslepende vertelling. ‘Het zakmes’ verdiende geheel terecht de CineKid Award en regisseur Ben Sombogaart werd bekroond met een Gouden Kalf voor beste regie. Ook in het buitenland deed de film het naar behoren.

De zesjarige Mees (Olivier Tuinier) is op school beste vriendjes met Tim (Verno Romney). De twee halen samen kattenkwaad en verzinnen hun eigen ‘geheimtaal’ door alle klinkers door een ‘o’ te vervangen (Tim wordt zo ‘Tom’ en Mees ‘Mos’). Dan vertelt Tim dat zijn familie gaat verhuizen naar Flevoland. Daar is Mees natuurlijk niet blij mee. Wanneer hij realiseert dat hij Tims zakmes nog heeft, besluit hij deze terug te geven. Maar Tim is al vertrokken en hij heeft zijn nieuwe adres niet achtergelaten. Mees is echter niet voor een gat te vangen en is vastberaden het mes af te leveren bij zijn rechtmatige eigenaar. Aan zijn ouders heeft hij niet zo veel. Zijn moeder (Adelheid Roosen) is een gevierde operazangeres die hij nauwelijks ziet en vooral kent van televisiebeelden. Hij leeft met zijn vader (Genio de Groot), die het ook maar druk heeft met moeders carrière en niet thuis geeft als Mees zijn probleem voor wil leggen. Dus gaat de jongen zelf maar op onderzoek uit.

‘Het zakmes’ is een van de sterkste Nederlandse jeugdfilms van de jaren negentig. Dat is voor een groot deel te danken aan Tuinier, die de film op zijn ranke schoudertjes draagt met een overtuigend optreden. Tuinier is enerzijds een wijsneus, tikkeltje ondeugend en vrij sluw. Kijk maar eens hoe hij zijn vader (heerlijk onnozele rol van Genio de Groot) met gemak om de tuin leidt. Anderzijds weet hij te vertederen met zijn grote vragende ogen en de onbeholpen manier waarop hij de volwassen wereld ontdekt. Behalve Tuinier en De Groot zet ook Beppie Melissen als de strenge juf van Mees en Tim een fijne rol neer. Natuurlijk schuren de volwassen personages aan tegen het karikaturale, maar in een familiefilm als deze mag dat. De situaties zijn herkenbaar en van alle tijden (vriendje dat verhuist, afwezige ouders), waardoor ‘Het zakmes’ een tijdloos karakter heeft. Ook al oogt de film wel erg ‘begin jaren negentig’. Voor volwassenen zitten er genoeg knipoogjes in verstopt. De manier waarop de stuurloze en weinig consequente opvoeding van Mees’ vader op de hak wordt genomen bijvoorbeeld, of de manier waarop de televisie nogal wat te verduren krijgt. Er valt al met al genoeg te lachen.

‘Het zakmes’ is pure nostalgie. Een charmante, tijdloze film die in eerste instantie gericht is op de jeugd, maar ook bij veel volwassenen de juiste snaar zal weten te raken. Ben Sombogaart weet met een simpel uitgangspunt een avondvullende, boeiende speelfilm te maken, die misschien alleen tegen het einde (waarin de ontwikkelingen ineens heel snel gaan) zijn focus wat mist maar verder een constant niveau aanhoudt. En dat heeft de film vooral te danken aan Olivier Tuinier, een van de beste jeugdacteurs die Nederland gehad heeft. Een innemend en getalenteerd ventje dat het publiek zonder enige moeite om zijn vinger windt. ‘Het zakmes’ is vermakelijk amusement voor de hele familie.

Patricia Smagge

Waardering: 4

Bioscooprelease: 15 oktober 1992
DVD-release: 10 januari 2012