Holland, natuur in de delta (2015)

Regie: Mark Verkerk | 96 minuten | natuurfilm | Vertellers: Carice van Houten, Bram van der Vlugt

Van alle natuurkrachten op aarde is water het element dat de belangrijkste rol heeft gespeeld bij de vorming van het stukje aarde dat wij vandaag de dag Nederland noemen. Machtige rivieren hebben de delta in de loop der eeuwen vormgegeven. Zij stromen van bergen en heuvels naar het laagste punt, de zee. Daar ontmoeten ze de dagelijkse getijden en spannen ze samen om een dynamische wereld te scheppen. Zo’n duizend jaar geleden begon ook de mens een prominente rol te spelen bij de vormgeving van het landschap. We begonnen als de bever, barrières bouwend en geulen gravend. Door de eeuwen heen slagen de Nederlanders er in om het water meer en meer te temmen. In de afgelopen eeuwen, en zeker in de periode na de grote watersnoodramp van 1953, is onze cultuur dan ook gevormd door de strijd tegen het water. In meer recente tijden zijn we het water echter niet meer exclusief gaan beschouwen als onze vijand, maar ook als een scheppende kracht en levensbrenger die van essentieel belang is voor de natuur in de Hollandse delta. Op steeds meer plaatsen krijgt de natuur dan ook weer de ruimte, een denkomslag die inmiddels al heeft geleid tot de terugkeer van charismatische natuuriconen zoals de zeearend, bever en otter.

‘De nieuwe wildernis’ groeide uit tot een enorm bioscoopsucces. De film richtte zich op de dieren- en plantenwereld van de Oostvaardersplassen, met speciale aandacht voor de vossen, ijsvogels en grote kudden konikpaarden. Het opnieuw door EMS Films geproduceerde en door natuurorganisaties als het Wereld Natuur Fonds, Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, IVN en De12Landschappen ondersteunde ‘Holland: natuur in de delta’ kiest voor een bredere aanpak en focust zich vooral op de Nederlandse kust- en riviernatuur, zowel boven als onder de waterspiegel. De hoofdrolspelers zijn de machtige zeearend, de landschapsvormende bever, het bescheiden stekelbaarsje, het zeldzame pimpernelblauwtje en de karaktervolle haas. Daarnaast zijn er meer dan verdienstelijke bijrollen weggelegd voor dieren zoals de ringslang, snoek, lepelaar, boomkikker (wel erg kort), ooievaar en fuut. Naast machtige, door vaak pompeuze orkestrale muziek ondersteunde landschapsbeelden waarbij het gebruik van time-lapse-fotografie (ideaal voor het tonen van zaken zoals de veranderlijke waterstromingen in de rivierdelta) zeker niet wordt geschuwd, bevat ‘Holland: natuur in de delta’ ook zeer intieme beelden van bijvoorbeeld een jonge ringslang die uit het ei kruipt of de rups van het pimpernelblauwtje in een mierennest. De rupsen van deze vlinders produceren namelijk bepaalde geuren en geluiden die mieren in de veronderstelling brengen dat de rups een van hen is. Als de mieren de rups vervolgens hun nest in dragen, laaft de geslepen bedrieger zich gretig aan de ruime voorraad mierenlarven. Als het pimpernelblauwtje eenmaal verpopt is en niet meer terug kan vallen op zijn ingenieuze vermomming, moet de vlinder wel zo snel mogelijk het nest verlaten om niet ten prooi te vallen aan de onbarmhartige mierenmeute. Ook met de actiebeelden in ‘Holland: natuur in de delta’ zit het wel snor, zeker als er ingezoomd wordt op de gracieuze zeearend of de razendsnelle en fanatiek boksende hazen, dieren die in de film vol bewondering worden omschreven als de ‘cheeta’s van de polder’. Ook de opnamen van een jonge zeearend die zijn eerste (stuntelige) vlieglessen neemt en beelden van de nachtelijke knaagactiviteiten die de nijvere bevers ontplooien zijn zeer de moeite waard.

Een verschil met ‘De nieuwe wildernis’ is dat het hoofdzakelijk in de Biesbosch opgenomen ‘Holland: natuur in de delta’ ook soms gebruik maakt van computeranimaties en reconstructies, een reden voor Ruben Smit om niet als mederegisseur op te treden in deze tweede epische natuurfilm van Nederlandse bodem. Met name tegen het eind, wanneer we de zeearend van heel dichtbij zien, valt op dat deze beelden onmiskenbaar met behulp van wat trucage en een vogel van de valkenier tot stand zijn gekomen. Ook de mens duikt middels historische reconstructies geregeld op in nostalgische gestalte, vooral om te laten zien hoe hij al baggerend, ploeterend en ploegend het oer-Hollandse deltalandschap mede heeft gevormd. De kwaliteit en functionaliteit van die intermezzo’s is wat wisselend. Het geheel wordt aan elkaar gepraat door Carice van Houten en onze gewezen Sinterklaas der natie Bram van der Vlugt. Van Houten neemt de delen over de (historische) landschapsvorming en de rol van de mens voor haar rekening, terwijl Van der Vlugt zich concentreert op het dierenleven. Die verdeling werkt goed en helpt om de twee hoofdlijnen die als een rode draad door de film lopen van elkaar te onderscheiden. Wat wel opvalt is dat de commentaren die Van der Vlugt voor zijn rekening neemt een stuk speelser en luchtiger zijn dan de vaak wat gezwollen (zeker in combinatie met de muziek van Bob Zimmerman) teksten die Van Houten van de makers heeft gekregen.

‘Holland: natuur in de delta’ is een waardige opvolger van ‘De nieuwe wildernis’ en laat zien dat ook de natuur in onze eigen achtertuin zeker het ontdekken waard is.

Frank Heinen

Waardering: 4

Bioscooprelease: 24 september 2015
VOD-release: 30 december 2015
DVD- en blu-ray-release: 18 december 2015