Ice and the Sky-La glace et le ciel (2015)

Regie: Luc Jacquet | 89 minuten | documentaire | Met: Claude Lorius, Michel Papineschi, Jacques-Yves Cousteau

In ‘Ice and the Sky’ (‘La glace et le ciel’) brengt filmmaker Luc Jacquet het avontuurlijke en bewogen leven van wetenschapper Claude Lorius in beeld. Lorius scheepte in de jaren vijftig van de twintigste eeuw, als jong broekie, in op een expeditie om het ijs van Antarctica te bestuderen. Het was het begin van een levenslange fascinatie voor het ruigste en meest onherbergzame continent op aarde. De film vertelt het verhaal van een buitengewoon leven, een bestaan dat is toegespitst op de wetenschap en het avontuur en gewijd is aan de goed bewaarde geheimen van het klimaat, mysteries die diep in het Antarctische ijs op ons liggen te wachten.

Het zijn vaak de pioniers, avonturiers en dwarse, onconventionele denkers die in de wereld van de wetenschap zorgen voor de werkelijk betekenisvolle doorbraken. De Fransman Claude Lorius is zo’n type. Medio jaren vijftig reageert hij op een kleine advertentie en vertrekt hij met twee gelijkgestemde zielen naar het barre Antarctica, zonder het vooruitzicht op een vervroegde terugkeer of hulp van buitenaf. In een oord dat op wetenschappelijk vlak nog grotendeels onbekend terrein is, ontdekt Lorius dat elke luchtbel die in het ijs gevangen zit een stukje atmosfeer bevat en dus feitelijk een stille getuige uit het verleden is. Enkele expedities later leidt deze ontdekking tot boringen die wetenschappers vierhonderdduizend jaar terug in de tijd katapulteren en de onderzoekers veel leren over de klimaatschommelingen die zich hebben voorgedaan in de lange geschiedenis van de aarde. De doorbraak brengt echter ook een onplezierige waarheid aan de oppervlakte: door de buitensporige uitstoot van broeikasgassen heeft de mens zeker vanaf de vroege twintigste eeuw een significante impact op de natuur en het milieu die leidt tot een onnatuurlijk snelle en mogelijk catastrofale opwarming van de aarde. De rest van zijn leven besteedt Lorius dan ook grotendeels aan het kenbaar maken van de gevaren die voortkomen uit onze omgang met de planeet waarop we leven. Hoewel veel collega-wetenschappers zijn visie onderschrijven, krijgt de Fransman ook te maken met onbegrip, ontkenning, censuur en onverschilligheid.

‘Ice and the Sky’ begint met het silhouet van een in een blauwe jas gehulde man die ogenschijnlijk doelloos over een uitgestrekte, haast eindeloos aandoende ijsvlakte loopt. Als de camera inzoomt, zien we het door de tand des tijds getekende gezicht van Claude Lorius, de man die met zijn bevindingen het fenomeen klimaatverandering op de kaart zette. Van daaruit worden we aan de hand van korrelige, doch unieke beelden teruggevoerd naar de baanbrekende expedities die een jonge Lorius op expeditie tonen, te midden van uitgestrekte poolwoestijnen en imposante ijskappen. Juist die aanpak, die vooral inzet op nostalgie, persoonlijke verhalen en het bijzondere, door wetenschappelijke nieuwsgierigheid en camaraderie getekende karakter van de eerste zuidpoolexpedities, brengt de historische ontwikkeling van de gletsjerkunde echt tot leven en bewerkstelligt meer dan een louter droog en ingewikkeld relaas over het thema. De opnames uit de oude doos worden afgewisseld door beelden van Lorius op leeftijd. Hij kijkt met een mengeling van ingetogen plezier, weemoed en teleurstelling terug op zijn levenswerk. Natuurlijk heeft een avontuurlijk leven in dienst van de wetenschap hem veel geschonken, maar kijkend naar wat beleidsbepalers in de loop der jaren nu eigenlijk met zijn baanbrekende inzichten hebben gedaan om het tij ten gunste van mens, natuur en milieu te keren, geeft de Fransman openhartig toe dat hij soms het gevoel krijgt ‘dat het deels allemaal voor niks is geweest’.

Hoewel de waarschuwing voor toekomstige, mogelijk onbeheersbare klimaatuitwassen soms wel erg dominant naar voren komt, is ‘Ice and the Sky’ zonder meer een belangwekkende documentaire, een film die een sterke ecologische boodschap soeverein koppelt aan een bewogen levensverhaal dat leest als een spannend jongensboek.

Frank Heinen

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 12 november 2015
DVD-release: 21 april 2016