Ida (2013)

Regie: Pawel Pawlikowski | 80 minuten | drama | Acteurs: Agata Trzebuchowska, Agata Kulesza, Joanna Kulig, Dawid Ogrodnik, Adam Szyszkowski, Jerzy Trela, Artur Janusiak, Marek Kasprzyk, Halina Skoczynska, Pawel Burczyk, Mariusz Jakus, Izabela Dabrowska, Anna Grzeszczak

De zwart-wit film lijkt terug te zijn in het domein van de hedendaagse cinema. Vaak is het lichtelijk pretentieuze mooifilmerij, soms ook een functioneel stijlmiddel. Het Poolse ‘Ida’ behoort toe tot de tweede categorie. Sterker nog, de film is in al zijn stilistische facetten betekenisvol.

In het Polen van 1962 staat de achttienjarige novice Anna op het punt haar geloften af te leggen bij het klooster waar ze tijdens de Tweede Wereldoorlog als jong kind is achtergelaten. Voordat het zover is, wordt ze eerst naar haar tante Wanda gestuurd om te leren over haar afkomst. Aldaar begint een ontdekkingstocht naar het verleden. Het gesloten meisje leert over haar Joodse afstamming, dat haar echte naam Ida is en ze krijgt inzicht in de gruwelen die haar familie tijdens de oorlog heeft moeten ondergaan. Samen met haar cynische en drankzuchtige tante – de zus van haar moeder – komt ze achter de waarheid omtrent hun beider naasten. Met het besef van wie ze eigenlijk is, staat Ida haar toekomst op losse schroeven. Ook Wanda wordt opgejaagd door de spoken uit het verleden. De loden last van het hun familiegeschiedenis weegt voor beide vrouwen zwaar.

Het thema van een zoektocht komt herhaaldelijk terug in de cinematografie. ‘Ida’ hanteert een voor hedendaagse maatstaven ongewoon beeldratio (1.37:1), waardoor het beeld compact blijft. Inhoudelijk zijn de kaders echter groot. Het verhaal, en dan met name de ontwikkelingen rondom Ida, spelen zich voornamelijk in de periferie van het kader af. Het weerspiegelt Ida haar zoektocht naar een vaste identiteit. Naar een centraal punt van zekerheid. Een vaste plek op de wereld. De hoge scherptediepte bevestigd dat idee. Haar verleden zweeft als een diffuse waas om haar heen. Haar aanvankelijke opoffering voor de kerk maakt haar nietig voor de buitenwereld, maar ook voor haarzelf. Haar nonnenhabijt blijft aan, zelfs op bed. Langzaamaan groeit ze echter uit haar schulp, richting het zelfverzekerde middelpunt.

Daarnaast varieert ‘Ida’ met een kruising tussen medium waist shots en close-ups, waarin Ida wel in het midden van het frame te zien is. Alsof de film wil betogen dat ze diep van binnen is zoals ze op dat moment is, ongeacht haar verleden. Zo ontvouwt zich een mooi ruimtelijk spel waarin de lange arm van het verleden reikt tot ver na de oorlog. Een tijd waarin zowel de jonge Ida als de door het leven getekende Wanda gevangen zijn tussen religies en de keuzes des levens. In een harde wereld die zijn kleur nog niet heeft hervonden. De humor is zwart. Het leven meedogenloos. Het statische beeld is als een foto uit het verleden. Maar er gloort hoop. Onder de smeltende sneeuw ontstaat een nieuwe bestaanskans.

De klassieke, maar zeer effectieve beeldvoering maakt van ‘Ida’ een genot om naar te kijken. Het onderwerp is zwaar en ontroerend, maar nergens te terneergeslagen. IJzersterke film.

Wouter Los

Waardering: 4.5

Bioscooprelease: 27 maart 2014
DVD-release: 18 augustus 2014