Ik en mijn ouders-Mijn ouders en ik (2004)
Regie: Gerrit van Elst | 75 minuten | documentaire
Gerrit van Elst filmde in 2004 zijn ouders opnieuw. Die documentaire uit 2004 is een zeer geslaagde mengeling van nieuw beeldmateriaal met terugblikken op de documentaire van 1975. De delen van de oude en de nieuwe documentaire vormen samen een perfecte mix van heden en verleden. Hieruit is een prachtige en intrigerende film geconstrueerd die wederom gaat over de relatie van de regisseur met zijn ouders. In hoeverre kan de vraag worden beantwoord of daar veel in is veranderd? In de oude film uit 1975 was de rolverdeling overduidelijk. Gerrit was het rebellerende kind dat zich vrij wilde maken en zijn eigen richting koos. De ouders stonden zeer afwijzend tegenover de keuze en het vertrek van Gerrit naar de grote stad Amsterdam.
Nu dus 29 later filmt Gerrit van Elst weer zijn ouders die inmiddels zwaar hulpbehoevend zijn. In de nieuwe documentaire ligt het accent veel meer op het heden, maar worden ons – om de huidige problematiek te kunnen begrijpen – boeiende terugblikken geboden op het verleden. Uit de samenhang van die filmbeelden groeit het inzicht over hoe de schuldgevoelens van Gerrit hebben kunnen ontstaan en in welke mate die hem nog steeds parten spelen.
Uiterst zorgvuldig toont Van Elst de details van de dagelijkse zorgbehoefte van zijn ouders en laat alle beperkingen zien die in dat leven van zijn ouders gelden. Dit wordt getoond met een continue respect en gevoel voor waardigheid. Niettemin worden regelmatig oude wonden opengereten en komen emoties boven. Dit pakt op geen enkel moment voyeuristisch uit, de emoties zijn echt en puur. De neutrale toeschouwer kan zich deel voelen van de dilemma’s die al in 1975 voor Gerrit golden maar die in het heden nog even invoelbaar zijn leven beïnvloeden en zijn handelen mede bepalen.
In de gesprekken met zijn ouders worden noodgedwongen zwaarwegende morele en ethische vragen over kwesties als leven en dood en de verwachtingen over de toekomst aangesneden. Hoe spreek je met iemand over zijn onvermijdelijke einde en wat wil de betrokkene dan? Interessant is te zien hoe dan het maken van keuzen veelal wordt vermeden en veel gewoon maar ter beslissing aan de nabestaanden wordt overgelaten.
Daarbij wordt liefdevol en integer de laatste fase van het leven van zijn ouders gefilmd. Toch blijft juist door de openheid en humor van Gerrit, maar ook die van zijn ouders, deze zware materie en de onthullende kijk op oud worden en de naderende dood een natuurlijke zaak die als een vanzelfsprekendheid op je af komt en daarmee niet bezwarend is.
De dementie van de moeder komt een aantal keren met grote waardigheid verfilmd in beeld. Hoezeer dit doorwerkt naar onverwachte reacties valt te zien in de scène waarin Gerrit denkt zijn moeder nog een plezier te doen door haar ouderlijk huis nog eens te bezoeken. De moeder van Gerrit is na afloop zeer teleurgesteld en een beetje boos, omdat zij concludeert dat haar eigen moeder (die uiteraard al lang is overleden) daar niet op haar wacht om met haar een kopje koffie te drinken.
Ook de afsluitende scènes van de documentaire waarbij de zoon indringend in gesprek is met zijn vader en moeder en waarbij zij naar de oude opnamen uit 1975 kijken maken indruk en zijn van grote zuiverheid. Na de scène waarin de oude moeder het filmwerk van haar zoon nog steeds als waardeloze en onwaardige arbeid afwijst, volgt – subliem gemonteerd – een overgang naar de afscheidsscène uit de documentaire van 29 jaar eerder. Moeder maakt de zoon nog altijd dezelfde verwijten over de toen gemaakte keuze.
Een prachtig gemonteerde, sfeervolle en zeer liefdevolle documentaire, waarin de maker met veel respect zijn ouders filmt in al hun verval en waarbij – het klinkt als een cliché – de lach en de traan wonderschoon samenkomen. Een documentaire die een breed publiek verdient.
Rob Veerman