Il conformista (1970)

Regie: Bernardo Bertolucci | 109 minuten | drama | Acteurs: Jean-Louis Trintignant, Stefania Sandrelli, Gastone Moschin, Enzo Tarascio, Fosco Giachetti, José Quaglio

Hij had er natuurlijk al jaren een op de schoorsteenmantel moeten hebben staan. Maar pas in 2011 kreeg de vermaarde Italiaanse filmmaker Bernardo Bertolucci (1940) een Gouden Palm op het Filmfestival van Cannes. Het was een Palme des Palmes, een ereprijs die uitgereikt wordt aan vooraanstaande regisseurs die nooit bekroond werden met een Gouden Palm maar er eigenlijk wel een verdienen. Bertolucci is dan ook in goed gezelschap, want ook Ingmar Bergman, Woody Allen en Clint Eastwood kregen zo’n Palme des Palmes. De jury roemde ‘zijn Italiaanse meesterwerken, zijn politieke en sociale betrokkenheid en zijn elegante en nauwkeurige regiewerk’. Al in een van zijn vroegste films, ‘Il Conformista’ uit 1970, komen al die facetten samen. Het is een historisch portret van een man die het liefst zo onopvallend mogelijk door het leven wil gaan. Aangezien het verhaal zich afspeelt aan het einde van de jaren dertig, wanneer Italië gebukt gaat onder het regime van Benito Mussolini, betekent dat dus dat onze held – of is hij meer een antiheld? – zich aansluit bij de fascistische partij.

Marcello Clerici (Jean-Louis Trintignant) is een ambitieuze professor die worstelt met demonen uit zijn verleden. In zijn jeugd schoot hij ooit een man dood, die hem probeerde aan te randen. Bovendien twijfelt hij over zijn seksuele geaardheid. Uit angst om ‘anders’ te zijn, besluit hij een zo conformistisch mogelijk leven te leiden. Hij trouwt met Giulia (Stefania Sandrelli) en sluit zich aan bij de fascistische partij. Al gauw krijgt hij via zijn blinde vriend Italo (José Quaglio) een opdracht van de geheime politie. Hij wordt verzocht om zijn oude leraar op de universiteit, professor Quadri (Enzo Tarascio), het hoofd van de antifascistische verzetsbeweging, om te brengen. Aangezien Quadri naar Frankrijk is gevlucht, kan Marcello zijn opdracht mooi combineren met zijn huwelijksreis naar Parijs. Eenmaal in Frankrijk aangekomen krijgt hij echter zo zijn twijfels. Hij weet niet of hij in staat is om, al die jaren na het incident uit zijn jeugd, de trekker opnieuw over te halen. Bovendien raakt hij in de ban van Anna (Dominique Sanda), de mooie jonge echtgenote van Quadri. De weifelende Marcello wordt echter in een hoek gedreven door Manganiello (Gastone Maschin), een geheim agent die erop uit is gestuurd om te zien of alles volgens plan verloopt…

Hoe de vork precies in de steel zit, is niet meteen duidelijk. Het is een trucje van Bertolucci om ervoor te zorgen dat je blijft kijken. Jean-Louis Trintignant speelt op overtuigende wijze een man die zijn verleden probeert te verdringen, maar de verkeerde keuzes lijkt te maken. Hij komt lange tijd wat stoïcijns – misschien zelfs apathisch – over, waardoor het lastig is om hem direct te peilen. Pas in de slotscène laat zijn blijken dat zijn wanhoop en frustratie heel diep zitten. Voor we op dat punt aanbeland zijn, worden we getrakteerd op ware filmkunst. Niet het verhaal maar de fotografie speelt de hoofdrol in deze Italiaanse klassieker. Bertolucci werkte samen met de befaamde cinematograaf Vittorio Storaro. De bijzondere camerastandpunten die worden ingenomen, leveren schitterende plaatjes op. De camera volgt een dwarrelend blaadje, wapperend wasgoed waartussen twee mensen zich ophouden. Vervreemdende gebouwen in fascistische stijl. Schuine hoeken, heldere beelden, treffende wijdse shots en vooral uitzonderlijk spel met licht en schaduw. Onbetwist hoogtepunt is een angstaanjagende achtervolgingsscène in het bos, maar ook de tango tussen Stefania Sandrelli en Dominique Sanda mag er zijn. En zo zijn er meer oogverblindend mooie scènes in deze film te vinden. Bertolucci is een meester in het creëren van een indringende sfeer en het verhaal mag boeiend en complex zijn, het speelt duidelijk tweede viool ten opzichte van de ambiance.

‘Il Conformista’ is een prachtige dramatische thriller, tijdloos en stijlvol. Misschien wel Bertolucci’s beste film. Het acteerwerk van de gehele cast is uitstekend. Echter, de ware reden waarom je deze film niet mag missen is het feit dat dit een visueel meesterwerk is, waarin op adembenemende wijze wordt gespeeld met licht en schaduw. Dit is niet zomaar fotografie, dit is Kunst met een hoofdletter K!

Patricia Smagge

Waardering: 4.5

Bioscooprelease: 2 oktober 2014 (re-release, gerestaureerde versie)