In Darkness (2011)

Regie: Agnieszka Holland | 145 minuten | drama, oorlog | Acteurs: Robert Wieckiewicz, Benno Fürmann, Agnieszka Grochowska, Maria Schrader, Herbert Knaup, Marcin Bosak, Julia Kijowska

‘In Darkness’ is een indrukwekkend drama, gebaseerd op ware gebeurtenissen, over een Poolse rioolwerker die tijdens de Tweede Wereldoorlog een groep joden weet te verbergen in de riolen van Lvov. In 1990 schreef de auteur Robert Marshall er een boek over “In the sewers of Lvov”.

‘In Darkness’ levert daarbij een complexe kijk in de menselijke natuur en laat overtuigend zien wat er met gewone mensen kan gebeuren in extreme situaties. Hoofdpersoon is Leopold “Poldek” Socha (Robert Wieckiewicz): rioolwerker, sjacheraar, kruimeldief. Hij woont met zijn vrouw Wanda (Kinga Preis) en dochtertje in een schamele woning en heeft moeite om de eindjes aan elkaar te knopen. Hij ruikt een buitenkansje als hij door een paar welgestelde joden wordt benaderd om hen in de riolen van de stad Lvov te verstoppen.

Het Poolse Lvov (Lwów) uit de film is het tegenwoordige Lviv in Oekraïne, dat ongeveer tachtig kilometer van de huidige grens met Polen ligt. In het Nederlands (en Duits) stond de stad bekend als Lemberg en kende het een bewogen geschiedenis, met als tragisch dieptepunt de bezetting door de nazi’s tussen 1941 en 1944. De joodse inwoners werden gedwongen in het ghetto te leven, waar – inclusief vluchtelingen – tussen 120.000 en 160.000 op een paar vierkante kilometer samen werden geprest. In 1943 werd het ghetto geliquideerd. De liquidatie zelf en de nasleep daarvan loopt grotendeels parallel met de gebeurtenissen uit de film.

De joodse onderduikers worden door regisseur Agnieszka Holland niet alleen geportretteerd als slachtoffers van meedogenloze terreur, maar ook als doorsnee mensen met al hun zwakten en tekortkomingen. De gemêleerde groep kent onderlinge jaloezie en rivaliteit, onder meer vanwege vooroorlogse klassenverschillen en het mensonterende verblijf in de stinkende en van ratten vergeven riolen brengt niet in iedereen het beste naar boven. Overlevingsinstincten, wanhoop, leiderschap, frustratie en andere eigenschappen worden verscherpt en versterkt. Het zijn begrijpelijke emoties en het stemt tevens tot nadenken. Wat zou je als kijker zelf doen? Zou je Socha veroordelen om zijn aanvankelijke hebzucht? Zou je zelf je verstoppen in het riool om in leven te blijven? Hoe zou je omgaan met de stress en de smerigheid?

Het grootste mysterie blijft echter Leopold Socha zelf. Wieckiewicz zet een fenomenale hoofdrol neer als de flegmatiek ogende rioolwerker. Acterend met zijn ogen, een lichte frons en zijn lichaamstaal geeft hij de innerlijke belevingswereld van Socha aan. In eerste instantie gedreven door geld verdienen, blijft hij “zijn” joden beschermen, ook als hij via zijn collaborerende vriend Bortnik (Michal Zurawski) hoort dat de Duitsers veel meer geld bieden voor elke jood die aangegeven wordt. Bortnik redde Socha overigens bij de liquidatie het leven, nadat de rioolwerker opgepakt was en laat zich later door Socha zelfs het riool inleiden na geruchten over etensgeuren die uit het riool  via toiletten omhoog komen. Socha maakt een keuze en krijgt keer op keer nieuwe keuzes voorgelegd, waardoor hij zich steeds verder met het groepje joden verbindt.

Naast het beklemmende verhaal en het ijzersterke acteerwerk is het vooral het camerawerk dat opvalt. De film speelt zich gaandeweg steeds vaker en steeds langer af in de duisternis van het riool. Het roept een claustrofobisch gevoel op, wat de verdienste is van Jolanta Dylweska, die volgens eigen zeggen de gangen en tunnels als een eigen personage wilde weergeven. Zowel schuilplaats als dodelijke val. Daar is ze uitstekend in geslaagd. Het geheel wordt met zekere en ervaren hand overzien door Agnieszka Holland.
De film is meeslepend en ontroerend  – en laat je als kijker niet snel los.

‘In Darkness’ ontving in 2012 een Oscar-nominatie voor Beste buitenlandse film (en legde het af tegen het Oostenrijkse drama ‘Amour’.) Ook maakte de film deel uit van de officiële selectie van het filmfestival van Toronto.

Hans Geurts

Waardering: 4

Bioscooprelease: 2 mei 2013
VOD-release: 8 oktober 2013
DVD-release: 8 oktober 2013