In de schaduw van de overwinning (1986)

Regie: Ate de Jong | 110 minuten | drama, oorlog | Acteurs: Jeroen Krabbé, Edwin de Vries, Linda van Dyck, Marieke van der Pol, Rijk de Gooyer, Ton Lutz, Tom Jansen, Hein Boele, Filip Bolluyt, Gijs Scholten van Aschat, Martin Schwab, Hans Holtkamp, Eric van der Donk, Benthe Forrer, Diane van Kolck, Raymond van Bentum, Hugo Koolschijn, Fritz Kampinga, Ernst Zwaan, Marc Klein Essink, Trudy Labij, Lex de Regt, Lineke Rijxman, Cor Witschge

Het verhaal van Oskar Schindler, de Duitse ondernemer die tijdens de Tweede Wereldoorlog de levens van honderden Pools-Joodse vluchtelingen redde door ze in zijn fabrieken aan het werk te zetten, is wereldwijd bekend. Veel minder mensen weten dat we in Nederland ‘onze eigen’ Schindler hebben gehad. De Haagse econoom Friedrich Weinreb, die op zesjarige leeftijd met zijn familie vanuit Wenen naar Nederland was gekomen, leidde de Duitse bezetters op zijn geheel eigen manier om de tuin. Hij zette een fictief emigratiebureau op en creëerde een niet bestaande Duitse generaal, met wie hij – naar eigen zeggen – correspondeerde. Joden die zich bij hem, tegen betaling, lieten registeren, spiegelde hij voor dat zij zo hun deportatie konden uitstellen. Opvallend genoeg werkte de SD hier aanvankelijk gewoon aan mee. Uiteindelijk viel Weinreb door de mand en werd hij gearresteerd, maar tijdens het verhoor was hij de Duitsers opnieuw te slim af door het verhaal over zijn verzonnen generaal vol te houden. Toen zijn bedrog aan het licht dreigde te komen, dook hij onder. Zo wist hij de Tweede Wereldoorlog te overleven, maar rond zijn persoon heeft altijd een zweem van controverse gehangen.

Filmmaker Ate de Jong was zo gefascineerd door Weinreb, dat hij besloot een film over hem te maken. ‘In de schaduw van de overwinning’ (1986) werd zelfs een dubbelportret, waarin ook de laatste jaren van het leven van kunstenaar en verzetsstrijder Gerrit-Jan van der Veen, die betrokken was bij de aanslag op het Amsterdamse bevolkingsregister in 1943, worden geschetst. Op aandringen van producent Matthijs van Heiningen, met wie De Jong vijf jaar eerder ‘Een vlucht regenwulpen’ (1981) had gemaakt, werd het oorspronkelijke verhaal door de commerciële mangel gehaald, om een zo groot mogelijk publiek te kunnen trekken. Het contrast tussen de rebelse verzetsheld Peter van Dijk (Van der Veen) en de berekenende econoom David Blumberg (Weinreb) is nog sterker aangezet. Bovendien verdenkt het verzet Blumberg van heulen met de vijand, want in de onderlinge confrontaties een extra dosis spanning moet opleveren. Jeroen Krabbé en co-scenarist Edwin de Vries kruipen in de huid van respectievelijk Van Dijk en Blumberg.

Doordat de aandacht nu verdeeld moet worden over twee totaal verschillende karakters, die allebei even belangrijk worden gemaakt, wordt niet het optimale effect bereikt. Blumberg noch Van Dijk komt echt tot leven, je komt er door deze benadering niet achter wie ze nou echt zijn. Diepgang ontbreekt. Daar kunnen de acteurs verder weinig aan doen, want dat probleem zit ‘m in het scenario. Blumberg is natuurlijk door de waas van controverse die om hem heen hangt een veel interessanter figuur dan Van Dijk, maar omdat De Vries zo ingetogen en passief speelt blijft hij aan de vlakke kant. Krabbé barst dan weer van het charisma, maar zijn beslommeringen met het verzet (en vooral met de vrouwen in het verzet) weten toch minder te boeien. Aardige bijrollen zijn er van Rijk de Gooyer, Linda van Dijck, Marieke van der Pol, Tom Jansen en Hein Boele. Hun goede spel leidt echter niet af van het grootste probleem waarmee ‘In de schaduw van de overwinning’ te kampen heeft: het gezapige tempo. Het gebrek aan dynamiek is vooral in de eerste helft van de film storend. Pas over de helft wordt het hier en daar zowaar spannend. Ate de Jong heeft het beste bovendien voor het laatste bewaard, want de slotscène is de beste van allemaal.

‘In de schaduw van de overwinning’ is een oerdegelijk gemaakte film over idealisten en opportunisten, die juist door zijn degelijkheid een tikkeltje tegenvalt. Geen van de makers durft het aan om eens uit de band te springen, waardoor het allemaal wat saai en mat overkomt. Deze film had veel spannender en dynamischer kunnen zijn als Ate de Jong en zijn team het hadden aangedurfd om eens buiten de lijntjes te kleuren. Dankzij de prima acteurs, die met hun spel de aandacht van de kijker nog enigszins vast weten te houden, verdient ‘In de schaduw van de overwinning’ toch nog het voordeel van de twijfel, zij het met de hakken over de sloot.

Patricia Smagge

Waardering: 2.5

Bioscooprelease: 16 januari 1986
DVD-release: 3 maart 2021 (DVD-box Nederlands Film Erfgoed WW II)