Interview Corinna Belz (‘Gerhard Richter – Painting’)

Amsterdam, Goethe-Institut, 31 augustus 2013

De Duitse documentairemaakster Corinna Belz woont in Keulen op twintig minuten afstand van Gerhard Richter en kende hem al persoonlijk vanwege haar korte documentaire over zijn werk voor de Keulse Dom (Richter maakte in 2007, het jaar waarin hij ereburger van de Duitse stad werd, een fantastisch eigentijds glasraam). Ideale condities om de normaal gesproken liever niet in de belangstelling van de media staande kunstenaar te vragen voor een documentaire. Dat die er überhaupt kwam is nog steeds een bijzonder gevoel voor de filmmaakster. “Ik wist dat hij alle aanvragen voor iets soortgelijks afketste. Hij laat niemand toe in zijn studio, hij is gewoonweg niet beschikbaar.”

Mislukt schilderij
Het was inderdaad lang geleden geleden dat iemand hem filmde. “In 1992 heeft iemand een film over hem gemaakt, maar het schilderij dat hij toen maakte, vond hij niet goed. De filmmaker heeft de film wel afgemaakt, Gerhard Richter het schilderij niet. Het werd verpest door de spanning die de camera met zich meebracht. Sinds die tijd heeft hij altijd geweigerd om mee te werken aan een documentaire over zijn werk.” Ze vervolgt: “Het was voor mij essentieel dat hij kon blijven werken. Ik wilde niet dat hij gestoord werd door mijn filmcrew. Zolang hij maar door schilderde, was mijn project veilig. En daarnaast wilde ik natuurlijk niet de oorzaak zijn van het feit dat een kunstwerk van hem mislukt!” Corinna Belz volgt de carrière van Gerhard Richter al lang. “Het is een extreem interessante kunstenaar. Het retrospectief van zijn werk in Düsseldorf in 2005 maakte een grote indruk op me. Zijn werk is zo veelomvattend, geweldig om te zien. Hij heeft zulke uiteenlopende stijlen: de fotorealistische schilderijen, de colour charts, de abstracte werken…” Het was niet makkelijk voor Corinna Belz om de verwachtingen los te laten. “Iedereen heeft verwachtingen. Als je in een nieuwe situatie terecht komt, nieuwe mensen ontmoet of op een plek komt waar je nog niet eerder geweest bent, heb je onbewust verwachtingen. Bij het maken van een documentaire moet je die juist loslaten en je focussen op de realiteit, maar zonder het oorspronkelijke idee uit het oog te verliezen.” Het centrale idee van ‘Gerhard Richter Painting’ was om de wereldberoemde schilder te volgen terwijl hij aan één of twee nieuwe abstracte schilderijen werkt, vanaf de eerste schilderstreek tot het moment dat de artiest tevreden is.

Medewerking

Corinna heeft er intensief over nagedacht en vaak over gepraat, met de assistenten van Gerhard Richter bijvoorbeeld, hoe het creatieve proces gefilmd moest worden. Vanwege Gerhard Richters manier van werken – hij werkt soms aan meer dan vijf doeken tegelijk – was het niet altijd handig om zelf continu in het atelier te verblijven en te filmen omdat de planning van de schilder niet altijd even voorspelbaar was. Veel van de beelden zijn dan ook gefilmd zonder dat zij er zelf bij was. Dat is in de documentaire ook te zien, als Gerhard Richter worstelt met het statief (dat van hemzelf is), om de camera van Corinna er op te zetten. Corinna daarover: “Hij was erg coöperatief. Hij dacht er altijd zelf aan om de opnames te starten, en maakte aantekeningen voor mij over camerastandpunten en dergelijke. Het was voor mij anders niet te doen om deze film te maken, dus ik ben hem erg dankbaar voor deze medewerking.”

Intiem moment

In de documentaire zit een moment waarin Gerhard Richter de focus op de film legt, in plaats van op zijn werk. Corinna Belz: “Ik merkte het al toen ik het atelier binnenliep. Hij voelde zich niet op zijn gemak, maar ik bleef en wilde verder gaan. Pas naderhand, toen ik de rushes zag, was ik bang en geschrokken. Op dat moment echter bleef ik bij het schilderij en vroeg ik hem over wat er gebeuren zou als hij de blauwe verf toch op het doek zou smeren. Het was misschien wel een test, om te zien of ik het uit zou houden, of dat ik laf zou zijn en het project op zou geven.” Het is een intiem en fragiel moment, waarin Gerhard Richter zich erg onzeker voelt en dat eerlijk toegeeft.

Risico
Corinna geeft verder aan dat ze expres de kijker de mogelijkheid heeft geboden om na te denken over welke fase van de schilderijen hij of zij het mooist vindt. “Als kijker mag je ook oordelen.” Corinna vertelt dat de schilderijen van Gerhard Richter niet alleen een buiten-, maar ook een binnenkant hebben. “Wanneer je ze in het echt ziet, zie je dat de onderste kleuren er zachtjes doorheen komen. Dat is iets dat lang niet iedereen beseft.” In plaats van het gebruiken van een palet, mixt Gerhard Richter de verf op het canvas, iedere keer als hij een kleur toevoegt. “In feite riskeert hij dus iedere keer als hij een nieuwe laag toevoegt zijn kunstwerk. Bij zijn fotorealistische schilderijen gebruikte hij een vergelijkbare methode. Hij schildert eerst een zeer realistisch beeld (door middel van het projecteren van een foto op een doek, LM), waarna hij er zachtjes met een droge kwast overheen gaat, wanneer de verf nog nat is,” zegt Corinna Belz.

Mona Lisa

Voor het succes van ‘Gerhard Richter Painting’ heeft Corinna wel een verklaring. “Het is opwindend om de creatie van iets nieuws te zien. We zijn er zo aan gewend om mooie dingen te fotograferen, dat we soms vergeten om bewust te kijken naar dingen die de moeite waard zijn. Je moet het eigenlijk opnieuw trainen. Je ziet in het Louvre bijvoorbeeld heel veel mensen foto’s maken van de Mona Lisa, met zichzelf er naast of voor, en dat is natuurlijk ook leuk, want je kunt laten zien dat je daar was, maar op een weloverwogen manier naar iets kijken, dat kun je in deze film ervaren.”

Doodstil
De scène waar Corinna Belz het meest trots op is, is die waarin Gerhard Richter de gele schilderijen maakt. “Het was niet alleen voor mij een vermoeiende opname, ook zeker voor hem, om zich zo vol vertrouwen met mij in te laten. Vaak zie je in kunstenaarsfilms dat het maar nep is, men doet alsof men aan het werk is, ik weet ook niet waarom dat zo is. Maar het is zo’n gevoelig proces en dat het toch mogelijk was, dat raakt me diep. Op filmfestivals, waar ik bij de vertoning van de film aanwezig was, is me opgevallen dat in een publiek van achttien- tot tachtigjarigen er bij deze scène, waar geen muziek te horen is, maar alleen zijn werkgeluiden, men doodstil was. De mensen begrijpen dat het een privilege is om van zoiets bijzonders getuige te mogen zijn.”

Lodi Meijer