Interview Fabienne Berthaud (‘Pieds nus’)

Amsterdam, Ambassade Hotel, dinsdag 22 maart 2011

In ‘Pieds nus’, een nieuwe film van Franse filmmaakster Fabienne Berthaud, speelt de veelzijdige Ludivine Sagnier de rol van Lily, een simpel meisje dat samen met haar oudere zus Clara (een verrassend goed spelende Diane Kruger) een nieuw bestaan op zal moeten bouwen wanneer hun moeder plotseling overlijdt. Lily leeft in haar eigen wereld maar houdt erg van haar zus, neemt geen blad voor de mond en blijkt over onverwachte wijsheid te bezitten, wat voor bijzondere momenten zorgt. Op 21 maart 2011 was er al een feestelijke voorpremière van ‘Pieds nus’ in filmtheater Cinecenter in Amsterdam, in de aanwezigheid van de regisseuse, en de volgende dag hadden wij de eer om deze goedgeluimde filmmaakster, schrijfster, en cameravrouw te spreken over haar prachtige film.

Nieuwe zin in het leven
Het sleutelpersonage Lily is weliswaar gebaseerd op een echte vrouw die Berthaud in Parijs ontmoet had (tijdens de opnames van haar vorige film, Frankie) maar de film zelf is vrijwel geheel fictief, vertelt Berthaud. “Met uitzondering van één autobiografisch element: de dood van mijn moeder. Ze is niet, zoals in de film, middels een auto-ongeluk om het leven gekomen, maar wel op net zo’n onmiddellijke wijze, met dezelfde doodsoorzaak.” Hoewel de moeder in zekere zin altijd aanwezig is op de achtergrond, en haar dood de reden is voor het samenkomen van de dochters, komt zij nauwelijks in de film voor. Slechts in één scène is zij kort te zien. “Zij is ook niet het onderwerp van de film,” legt Berthaud uit. “Het gaat om de twee zussen en de manier waarop zij hun leven samen vormgeven en een (nieuwe) zin in het leven ontdekken.”

Zusteractrices
De band tussen de twee hoofdpersonages, de zussen Lily en Clara, wordt op zo’n overtuigende wijze verbeeld door Ludivine Sagnier en Diane Kruger dat je zou denken dat het echt zussen zijn. Hier moet bijna wel een lange voorbereiding aan vooraf zijn gegaan om de actrices aan elkaar te laten wennen. Maar dit bleek niet nodig te zijn geweest. “Nee, ze kwamen samen op de set, en er was eigenlijk meteen al een band,” vertelt Berthaud. “Ze hebben elkaar misschien twee of drie keer gezien voordat de opnames begonnen; meer niet. We hebben zelfs niet één keer samen gerepeteerd. Tijdens de casting heb ik ze samen laten komen, en toen was ik er al snel over uit: dit zijn de twee zussen. Dat stond vast. Ze konden het erg goed met elkaar vinden en zijn nu ook nog goede vriendinnen. Dus het is geen toeval. Het gaat er uiteindelijk om de je de juiste personen uitkiest.”

Slechte acteur = slechte casting
Een goede casting is van groot belang in een film volgens Berthaud, en volgens haar kan slecht acteerwerk de acteur zelf dan ook niet aangerekend worden. Zij vindt het de verantwoordelijkheid van de regisseur dat een acteur uit de voeten kan met een bepaalde rol. “Als een acteur niet goed is in een film, komt dit door de regisseur. Dan heeft hij zijn acteurs slecht gekozen. Elk klein rolletje moet heel goed gecast zijn. Zelfs een acteur die maar twee regels tekst heeft, moet geloofwaardig overkomen.” Natuurlijk vindt ze ook
dat sommige acteurs beter zijn dan andere in hun vak, maar uiteindelijk is het de taak van de regisseur om de juiste personen op de juiste plek te zetten. Ook heeft iedere acteur zo zijn eigen benadering nodig. Berthaud: “Niet iedereen is hetzelfde. Sommigen zijn meteen goed bij de eerste take. Anderen hebben tien takes nodig. En met sommige acteurs moet eerst veel praten voordat ze hun rol goed kunnen vertolken. Daar pas ik me als regisseur op aan.”

Ludivine en Lily
Het spontane, innemende spel van Ludivine Sagnier is één van de redenen dat de kijker altijd gefascineerd blijft door de film. Haar acteerwerk is een openbaring, en heel verschillend van voorgaande rollen. Deels heeft dit te maken met de vrijheid die zij van de regisseuse heeft gekregen om te experimenteren en zichzelf te zijn. Berthaud: “Ik wilde dat ze zo vrij mogelijk was. Dat ze alle vertrouwen had in haar spel. Ze moest het personage verlichamelijken. Ze moest het personage zijn en niet spelen. Ik wilde daarom alles verwijderen wat artificieel was. Ik vind het ook de grootste taak van een regisseur om de acteurs zodanig op hun gemak te stellen dat ze alles durven te spelen. Ludivine durfde dit ook. Ze was niet bang om belachelijk over te komen, om nieuwe dingen te proberen. Niet alles werkt, maar dat is niet erg. Daar kom je vanzelf achter.”

Voor het personage van Lily, die geestelijk wat simpeler is dan haar omgeving, hebben regisseuse en actrice zo min mogelijk maniertjes willen toepassen. “We hebben heel veel over het personage gesproken en we wilden juist niet te erg de gekte of het kinderlijke benadrukken,” legt Berthaud uit. “Ze moest eigenlijk zo normaal mogelijk doen.” Berthaud lijkt minder geïnteresseerd te zijn in het portretteren van een bepaald ziektebeeld, en meer in het laten zien van de wijze waarop sommige mensen als “anders” worden bestempeld. “Het zijn eigenlijk de situaties zelf, of om haar heen, die maken dat ze niet “normaal” is. Ze is weliswaar simpel, maar dat komt eigenlijk alleen door de blik van de ander. Het zijn ook de dialogen die haar anders maken. Ze vertelt mensen de waarheid, ze is niet bang om politiek incorrect te zijn. Daar heeft ze maling aan.” In de film valt ook op dat Lily aan weinig verwachtingen of vooroordelen over haar “toestand” tegemoetkomt. Zo blijkt ze helemaal niet dom te zijn. Op momenten is ze juist heel erg opmerkzaam is weet ze de personen om haar heen – niet in de laatste plaats haar zus – perfect te doorgronden. “Ja, ze is heel erg lucide en verstandelijk,” zegt Berthaud. “Misschien wel té verstandelijk.”

Boek versus film
De film ‘Pieds nus’ staat niet op zichzelf. Het is een bewerking van een roman van Fabienne Berthaud zelf. In hoeverre zijn deze twee versies met elkaar verbonden? Heeft Berthaud het boek bijvoorbeeld geschreven met de film al in gedachten? “Nee, ik was nog niet van plan om er later een film van te maken,” laat Berthaud weten. “Maar toen ik de film ‘Frankie’ had gemaakt en aan een nieuwe film wilde beginnen, wilde ik eigenlijk de thematiek uit die film voortzetten, en daar was mijn boek ideaal bronmateriaal voor. Beide verhalen gaan over anders zijn, over fragiele mensen zonder plaats binnen de gevestigde kaders van de maatschappij. Over het leven in de marge, en het borderline syndroom. Dat thema interesseert mij. Vandaar dat ik besloot mijn eigen boek te verfilmen.”

Toch is het geen directe bewerking van het boek geworden. Berthaud heeft met haar film nieuwe paden bewandeld en nieuwe personages geïntroduceerd. Ook heeft de film een meer positieve sfeer dan het boek. “De film is niet trouw aan het boek. Ik heb de geest van de roman verraden,” grapt Berthaud. “Ik wilde niet hetzelfde verhaal reproduceren,” legt ze uit. “Ik heb wel hetzelfde verhaal en personages gebruikt maar niet altijd op hetzelfde moment. In de roman is het ook alleen Clara die praat of commentaar geeft. Dat is anders, want dan gaat het alleen om haar perceptie, haar gezichtspunt. In de film zien we de standpunten van beide zussen.”

Film = Hoop
Één van de redenen dat Berthaud het boek niet één-op-één wilde bewerken is dat ze de film niet zo donker wilde laten zijn als het boek. Ze vindt namelijk dat film iets positiefs in zich moet hebben. “Literatuur kan heel donker zijn, en dat kan ook in de verbeelding heel ver gaan,” vertelt Berthaud. “Maar in film kun je niet hetzelfde laten zien, vind ik. De ernst en het gewicht van het boek zou ik niet kunnen verdragen in een film.”

De filmmaakster vindt overigens niet dat het niet mogelijk is om goede donkere, gewichtige films te maken. “Er zijn natuurlijk prachtige donkere films gemaakt. Die kan ik ook mooi vinden. Maar ik had zelf geen zin om iets negatiefs te maken. Ik wilde dat de kijker opgelucht weg zou gaan bij de film, in plaats van in een dip. Daar had ik geen zin in.” Met de film had ze dus duidelijk een andere doelstelling dan met het boek. “Ja, ik wilde een verhaal vertellen over de smaak en het vinden van vrijheid, en het belang hiervan.”

Film = Emotie
Berthaud heeft een duidelijke mening over wat een film voor haar moet zijn of uitdrukken. Op de vraag wat zij het belangrijkste aspect aan een film vindt, antwoordt ze: “Emotie. Het maakt niet uit als een film niet helemaal klopt, zolang je als kijker maar niet afgesloten blijft van het verhaal en de personages. Dat is het belangrijkste voor mij. Dat heb ik liever dan een hele mooie film met mooie beelden waarbij ik niets voel.”

De manier waarop zij persoonlijk, als filmmaakster, dicht bij de personages komt te staan, is het gebruik van close-ups. Dit is ook duidelijk te zien in ‘Pieds nus’, waarin de kleinste uiterlijke veranderingen van de acteurs en actrices zichtbaar worden gemaakt. Berthaud: “Ik heb de behoefte om de acteurs aan te voelen en ze van heel dichtbij te zien. Zo kan ik hun emoties met ze meevoelen en ze overbrengen op film. Het gaat vaak zonder dat ik het in de gaten heb. Steeds als ik van veraf begin met filmen, wil ik toch inzoomen op de personages. Ik wil als het ware bij ze binnendringen.” Dat binnendringen is Berthaud in ‘Pieds nus’ uitstekend gelukt. Het is een film om van te genieten in al zijn emotionele details. Vervolgens is het wachten op het volgende onderwerp waar Berthaud haar opmerkzame blik op zal richten. Het wordt zonder twijfel mooi.

Bart Rietvink