Interview Umut Dag en Begüm Akkaya (‘Kuma’)

Amsterdam, Hilton Hotel, vrijdag 17 augustus 2012

Tijdens World Cinema Amsterdam mocht het filmminnend publiek alvast kennismaken met het indrukwekkende speelfilmdebuut van Umut Dag. Begin september gaat ‘Kuma’ landelijk in première. ContactFilm brengt ‘Kuma’ uit in de filmtheaters. De Oostenrijkse regisseur, ooit in de leer bij Michael Haneke en productie-assistent bij het Oscarwinnende ‘Die Fälscher’, zet op indringende wijze het verhaal neer van Ayse, een jong Turks meisje dat uitgehuwelijkt wordt aan Hasan, een met zijn familie in Wenen wonende jongeman. De focus ligt vooral op de relatie die zich ontwikkelt tussen de moeder van Hasan en de bedeesde bruid. Tijdens het festival spraken wij met Umut Dag en Begüm Akkaya, de actrice die de rol van Ayse speelt.

Niets anders willen
Umut vertelt dat hij filmmaker is geworden omdat hij graag verhalen wil vertellen die mensen in hun hart raken. “Ik wil dat mensen naar de bioscoop gaan om films te kijken die gaan over mensen die ze uit hun eigen omgeving kennen, maar ook over personen die uit een ander milieu komen. Ik wil ze laten zien dat er ook in situaties die hen niet bekend voorkomen emoties kunnen voorkomen waar ze iets van zichzelf in kunnen herkennen, dat ze ook met die mensen kunnen meeleven.” En op een geamuseerde toon vervolgt hij: “Een iets pragmatischere reden is dat ik gewoonweg niets anders kan dan filmmaker zijn. Ik kan me niet voorstellen dat er een andere baan is waarbij ik achttien tot twintig uur per dag werk, maar dat niet als werk zie. Ik wil gewoon niets anders doen.”

Moedergevoelens
Umut schreef het verhaal voor ‘Kuma’ samen met Petra Ladinigg. “Het uitgangspunt was altijd de moederfiguur. Ik wilde een verhaal bedenken rondom een vrouw uit de eerste generatie Turkse immigranten, hoe zij zich vastklampt aan de oude tradities, en zich onbehaaglijk voelt in het nieuwe land. Hoe zo’n moeder zich voelt wanneer ze beseft dat ze er niet altijd meer voor haar kinderen kan zijn en wat voor – extreme – maatregelen ze treft om ervoor te zorgen dat alles bij het oude blijft.”

Dat Ayse het niet makkelijk krijgt in haar nieuwe omgeving is van meet af aan duidelijk. In het begin van de film zien we dat zij haar zus in Turkije belt. Hoewel je zou verwachten dat naarmate de problematiek waarin Ayse terechtkomt haar zou aansporen later nog eens contact op te nemen met ‘thuis’, doet ze dat niet. “Dat is eigenlijk gebruikelijk in de Turkse traditie, wanneer een meisje trouwt, hoort ze in die familie thuis. Conflicten worden binnen het gezin opgelost,” vertelt Umut.

Emoties
Begüm heeft niet veel ervaring met het spelen in speelfilms. Haar rollen in features waren marginaal: “Het was soms moeilijk om de rol te spelen, omdat het werken op de set anders gaat dan bij tv-series, iets dat ik wel vaker gedaan heb. Dat was even wennen. Maar het scenario eiste dat ik me met de basis van menselijke emoties bezighield, en dat gaat me goed af.”

Filmstijl
Die emoties zijn ook precies wat Umut wilde tonen, wat zijn voorkeur voor extreme close-ups verklaart. “Ik ben ook niet moedig genoeg om een camera in een hoek van de kamer op te stellen en mijn cast minutenlang te laten spelen en dan maar hopen dat de scène sterk genoeg is en dat het niet saai is. Zoveel zelfvertrouwen heb ik niet. Ik wil het publiek laten zien wat de karakters denken als ze niet praten. Ik ben ervan overtuigd dat ik met deze film die diepte heb getoond.” De reden dat Umut heeft gekozen om veel scènes door middel van een fade-out te beëindigen (een herkenbaar Haneke-stijlmiddel) is dat hij vond dat het verhaal, dat zich in zo’n anderhalf jaar afspeelt, anders niet in de beperkte speelduur gestopt kon worden.

Rijke film
Achteraf gezien is Umut er zeker van dat ze van ‘Kuma’ de beste film hebben gemaakt wat mogelijk was, gezien de randvoorwaarden. “Natuurlijk zijn er altijd zaken die beter kunnen, inmiddels ben je weer wat wijzer, maar we hebben het draaiboek gevolgd en dat is in de speelduur van 93 minuten gelukt. Alles wat in de film gebeurt, heeft te maken met de beslissing van de moeder, Fatma. Ik heb me geconcentreerd op die twee vrouwen. Dat daarbij ook sterke bijfiguren zijn, maakt de film alleen maar levensechter. Ik wilde een film creëren die een rijke inhoud had, niet eendimensionaal, niet zwart-wit. Het leven heeft ook vele grijstinten. In elke familie vinden meerdere conflicten plaats, er is nooit alleen maar sprake van verhaal A of B.”

Grote namen
Toen Begüm auditie deed voor de rol in Istanbul had ze geen grote verwachtingen. “Meestal gaat een hoofdrol voor een film als deze naar een reeds gevestigde ster, een grote naam. Ik had geen enkele illusie dat ik de rol zou krijgen. Toen ik het hoorde dat ik toch was uitgekozen, was ik erg verrast.” Umut voegt nog toe dat alleen de rol van Ayse en Fatma, de moeder, in Istanbul zijn gecast. De rest van de acteurs komt uit Wenen, met uitzondering van de vader, die in Berlijn woont.

Spagaat
Het succes van ‘Kuma’ is inmiddels internationaal onderkend. De film is in meer dan vijftig landen verkocht en overal waar Umut op tournee is, vertellen mensen hem enthousiast over hoe de film hen beroert, dat ze sprakeloos zijn en bij moeten komen van de emoties. Trots zegt de regisseur dat hij daar erg gelukkig mee is. “Daarvoor moeten mensen ook naar de bioscoop, niet alleen om onderhouden te worden, maar ook om geconfronteerd te worden met emoties, zoals geluk, angst en verdriet. Je moet meeleven met de mensen in de film. Ik ben blij dat het mij blijkbaar gelukt is om ‘Kuma’ zoveel lagen te geven en dat het geen platte entertainment is geworden.” Hij geeft toe dat het een soort spagaat is waar filmmakers zich tegenwoordig in moeten begeven. “Aan de ene kant wil je je publiek tot nadenken aanzetten, maar wanneer je alleen dat lukt en je er niet in slaagt ook je publiek te vermaken, dan is je film ook verloren.”

Het standpunt van de dader
Films die Umut zelf aan het nadenken hebben gezet, en die hij andere mensen dan ook altijd aanraadt te gaan kijken, zijn ‘Welcome’ (2009, Philippe Lioret), ‘Un prophète’ (2009, Jacques Audiard) en ‘Funny Games’ (1997 en 2007, Michael Haneke). Een andere recente Oostenrijkse film had Umut graag zelf willen maken: ‘Michael’ van Markus Schleinzer. “Ik had een idee voor een soortgelijke film. Maar toen in 2008 het verhaal van Natascha Kampusch openbaar werd gemaakt, dacht ik dat ik het niet kon maken om verder te gaan met die film. En toen kwam ‘Michael’ toch uit en baalde ik dat ik niet door had gezet.” Wat Umut zo aanspreekt in ‘Michael’ is dat het verhaal vanuit de dader wordt verteld (‘Michael’ gaat over een pedofiel die gedurende vijf maanden in zijn kelder een tienjarige jongen opsluit). “Ik ben altijd geïnteresseerd in de achtergrond van de dader, de schuldige. Dat uitgangspunt heb ik in ‘Kuma’ ook gebruikt. De moeder is de ‘schuldige’, Ayse is het slachtoffer. Wanneer ik het verhaal alleen vanuit Ayses standpunt zou vertellen, zou het volgens mij maar een saai geheel worden.”

Carrière maken
Umut is momenteel al weer bezig met een nieuw project. “Ik verwacht de eerste opzet van het scenario vandaag. Dan gaan we herschrijven en ga ik op zoek naar de financiën. Het wordt een verhaal over een kleine crimineel, die zich bezighoudt met het dealen van marihuana, het stelen van mobiele telefoons. Ik heb de rol geschreven voor de acteur die de oudste broer in ‘Kuma’ speelt, het is fijn om weer met hem samen te werken.” Begüm is eveneens bezig met een nieuwe speelfilm. “Het is een historische film, waarin ik een links extremistische revolutionair speel. Totaal iets anders dan Ayse in ‘Kuma’ dus,” lacht de actrice.

Lodi Meijer