Invasion of the Body Snatchers (1956)
Regie: Don Siegel | 76 minuten | horror, thriller | Acteurs: Kevin McCarthy, Dana Wynter, Larry Gates, King Donovan, Carolyn Jones, Jean Willes, Ralph Dumke, Virginia Christine, Tom Fadden, Kenneth Patterson, Guy Way, Eileen Stevens
Deze film is gemaakt in de jaren 50 van de twintigste eeuw toen er diverse films werden gemaakt waarin de aarde werd bedreigd door gevaren vanuit de ruimte: ‘Missile Monsters’ (1951), ‘The man from Planet X’ (1951), ‘It came from Outer Space’ (1953), ‘War of the Worlds’ (1953), ‘Killers from Space’ (1953), ‘Earth versus the Flying Saucers’ (1956). In veel van deze films werd het gevaar in beeld gebracht door de massale verwoestingen en slachtpartijen die onder de mensheid werden aangericht. In ‘Invasion of the Body Snatchers’ wordt de dreiging op subtielere wijze duidelijk gemaakt en dat onderscheidt de film in positieve zin door de beklemmende sfeer die er daarmee des te meer door wordt bereikt.
De van het begin af aan onheilspellende sfeer wordt allereerst veroorzaakt door de ‘sociale’ horror: langzamerhand duiden diverse zaken er op dat er onder de oppervlakte van het schijnbaar gemoedelijke dorpsleven zich iets ongrijpbaars afspeelt. Miles’ dorpsgenoten lijken zichzelf niet meer te zijn (‘sick people couldn’t wait to see me suddenly were perfectly all right’,‘a boy who said his mother wasn’t his mother…a woman who said her uncle wasn’t her uncle’). Hoewel de afzonderlijke gebeurtenissen nog wel enigszins verklaarbaar zijn zorgt de optelsom ervan voor langzaam opkomende gevoelens van onrust en angst. Wanneer blijkt dat er gevaar dreigt van dorpsgenoten waar al jaren gemoedelijk en vriendschappelijk mee is omgegaan maakt dit de dreiging des te angstaanjagender. De sociale horror bereikt zijn hoogtepunt wanneer het besef zich aandient dat het kwaad zich binnen het dorp inmiddels dusdanig heeft verspreid dat het te laat lijkt om er nog iets tegen te kunnen doen. De nodige gebeurtenissen en uitspraken zijn in dit verband niet alleen sfeerverhogend binnen de film maar ook veelzeggend verwijzend naar het eigenlijke thema van de film: de toenmalige angst voor het communisme en de verspreiding ervan binnen de Amerikaanse samenleving (‘humanity drain away…evidently contagious… an epidemic mass hysteria…it spread all over town…it’s a malignent disease spreading through the whole country…’).
Nadat de aard en verspreiding van de bedreiging duidelijk is geworden wordt het accent verlegd naar horror van psychologische aard en wel doordat duidelijk wordt gemaakt dat de emotionele eigenschappen van Miles en zijn vrienden vernietigd kunnen worden. In dat geval bestaat het resultaat uit een mens wiens individualiteit is uitgewist en daardoor in zo goed als niets van zijn medemens verschilt en dat ook als een voordeel beschouwt (‘an untroubled world…no need for love.. no emotion… no feelings’,’…love, desire, ambition, faith…life’s so simple without them’). De claustrofobische sfeer en Miles’ machteloosheid tegen het kwaad komt goed tot uiting wanneer een paar van zijn vrienden aan de peulen ten slachtoffer vallen, de duplicaten lange tijd Miles weten te verhinderen de buitenwereld te waarschuwen en hij machteloos verscholen moet toezien hoe de duplicaten voorbereidingen treffen om honderden peulen naar omliggende dorpen en steden te vervoeren. Tenslotte weten Miles en zijn vriendin uit het dorp te ontsnappen en wordt in de meest gedenkwaardige scène tussen hen beiden nog eens op overduidelijke en ijzingwekkende wijze de horror getoond van het ontbreken van elke emotionaliteit…
Een minpunt van deze film is dat het verhaal als een flashback in beeld wordt gebracht. Door de in het begin van de film in paniek uitgeroepen kreten van Miles (‘I am not crazy…listen to me…before it’s too late’) is het direct duidelijk dat er het nodige onheil heeft plaatsgevonden. Ook de eerste woorden van Miles’ relaas duiden hier op (‘at first glance, everything looked the same…it wasn’t… something evil had taken posession of the town’). Ook vlak daarna, bij ogenschijnlijk normale gebeurtenissen is er sprake van te dramatische en luide muziek om al direct te onderstrepen dat er iets abnormaals aan de hand is, hoewel er feitelijk nog geen sprake kan zijn van de onderkenning daarvan. Het gevolg van deze opbouw is dat alle gebeurtenissen door de kijker bij voorbaat in een dreigende context worden geplaatst, waardoor de beklemmende sfeeropbouw minder subtiel tot stand komt dan het geval had kunnen zijn. Een ander minpunt is de wijze waarop Miles en zijn vrienden de aard van de dreiging in het dorp ontdekken. De duplicaten beginnen al met groeien terwijl hun slachtoffers nog wakker zijn en zo staan Miles en zijn vrienden er letterlijk pal naast wanneer de duplicaten uit de peulen groeien. Op deze manier wordt de clou van de dreiging wel erg simpel weggegeven en komt wat dit betreft in de remake van deze film uit 1978 de verraderlijkheid van de peulen beter tot uiting…
Ondanks de bovenstaande minpunten is dit een sterke horrorfilm waarbij wordt ingespeeld op diverse angsten van de mens. Wat de sfeer ten goede komt is het ontbreken van het kwaad in de vorm van overduidelijk kwaadwillende ruimtemonsters die verwoestingen en slachtingen aanrichten, en daarnaast zijn er zo goed als geen gewelddadige handelingen, geen doden en slechts een paar gewonden. Het is juist de ongrijpbaarheid en de aanvankelijke onduidelijkheid van het gevaar en de tegelijkertijd onmiskenbare aanwezigheid en verspreiding ervan waardoor de voortdurende beklemmende sfeer wordt bereikt en dat deze film tot een aanrader maakt voor de liefhebber van sfeervolle horrorfilms.
Frans Buitendijk
Waardering: 3.5
Bioscooprelease: 29 oktober 2015 (re-release)